Рим империяси пандемия оқибатида қулаган
Агар коронавирус узоққа чўзилса, Европа иттифоқи бузилиб кетиши мумкин – қатор Ғарб экспертларининг тусмоли шундай. “Мир новостей” (2020 йил, 22-сон) ҳафтаномасининг ёзишича, инсоният тарихида шундай можаро бўлган экан.
Эрамизнинг II асрида ҳали коронавирус бўлмаган, аммо жуда кўп бошқа юқумли касалликлар кезиб юрган. Улардан энг хатарлиси Ҳиндистон ва Хитой ҳудудларидан келган табиий чечак бўлган. Римликлар учун бу янги касаллик бўлиб, унга қарши мутлақо кураша олишмаган, ҳеч кимда иммунитет ҳам бўлмаган. Оқибатда аҳолининг учдан бир қисми – 5 миллион киши ўлган. Аммо Рим империясини ушбу даҳшатли касаллик эмас, император ва ҳокимиятни қамраб олган танглик, бошбодоқлик, аҳолининг саросимага тушиши ҳалок қилган. Натижада, жаҳоннинг иқтисодиёти энг гуллаб яшнаган қудратли империясини қулашга маҳкум этган.
Рим империясининг гуллаб яшнаши тарихда юксак ҳарбий ва маданий цивилизация – олтин аср, деб аталган. У тахминан эрамизнинг II асридан императорлар Троя ва Адриан ҳукмдорлигининг охиригача чўзилган.
Тарихий маълумот: чечак эпидемияси энг яхши икки Рим императори –Луция Вера (169 йилда вафот этган) ва унинг издоши Марк Аврелия (180 йилда ўлган) умрларига зомин бўлган.
Рим тарихчиси Дион Кассийнинг ёзишича, 185 йилда ўтиб кетган касаллик 10 йилдан кейин яна қайтган ва кунига икки мингтагача римликларнинг ёстиғини қуритган. Нафақат аҳоли, балки Рим армияси ҳам урушдагидан баттар талафот кўрган. Эпидемия Рим империясининг иқтисодий ва сиёсий ҳаётига ўнглаб бўлмас зарар етказган. Эпидемияга маҳкум бўлган аҳоли очлик ва қашшоқликдан маҳаллий бой ер эгаларини талаганлар, империя ерларида ҳокимиятсизлик бошланган. Императорларнинг атрофидаги гумашталар қандай қилиб ҳокимиятни қўлга олиш пайига тушишган. Натижада Марк Аврелия ҳукмдорлиги пайтидаги меросхўр, император Коммод даврида қонли фуқаролар уруши бошланган ва эпидемия билан бир қаторда минглаб одамларга қирон келтирган.
Мамлакат узил-кесил боши берк кўчага кирган. Бутун III аср давомида римликлар императорларни худди қўлқопдек алмаштиришган. Бу эса империянинг парчаланиб, узил-кесил қулашига олиб келган.
Рим империяси ҳалокати ҳақидаги расмий тахминда айтилишича, инсоният тарихидаги энг улуғвор империя иқтисодий муаммолар туфайли таназзулга юз тутган. Хатарли эпидемия хуружи пайтида ҳокимиятнинг мамлакатни бошқаришдаги уқувсизлиги оқибатида империяда парокандалик бошланган.
Табиий чечак – уни қора чечак ҳам дейишади, келиб чиқиши ўта юқумли бўлган хавфли вирусли касалик. Ҳаво-томчи йўли билан юқади. Оғир заҳарланиш билан намоён бўлади. Терида қуюқ сув чечак пайдо бўлади, ўрнида чуқур чўтирлар қолади. Биринчи табиий чечак Шарқ мамлакатлари – Хитой, Корея, Япония бўйлаб тарқалган. Уни эрамиздан уч минг йил олдин Хитойда пайдо бўлгани ҳақида маълумот сақланиб қолган.
Т.Шомуродов тайёрлади.
