Мистика: Зикр тушган от

Ушбу воқеий ҳикоя Жиззах вилояти Фориш тумани Нарвон ота қишлоғида содир бўлган.

...Ёш Вали мўйлови сабза бўлган, илмда анча-мунча ютуққа эришган кунлардан бирида тенгдошлари билан устоздан топшириқ олиш учун мадрасага келади. Устоз кўзларини юмганча муроқаба ўқийди. Орадан маълум фурсат ўтгандан кейин кўзларини хиёл очиб, Валига "Ёнимга кел", дегандек имлайди.

Вали тўрда ўтирган устози ёнига чўкди. Маърифат ва ҳақиқат, ҳалимлик, таваккул каби мавзулардаги қисқа сабоқдан сўнг устоз қўлларини унинг қўлтиғидан ўтказди. Сабоқдошлар бир-бирларини қўлтиқлаб, ҳалқа шаклида ўтиришди. Кўзлар юмилиб, нигоҳлар ботинга қаратилди. Олинган сабоқларга кўра муқаддас дуолар ичда такрорлана бошлади. Вали устознинг ўгитига амал қилиб, жағларини бир-бирига қаттиқ ботирди, тил танглайга қаттиқ ёпишди. Унга ўргатишгани бўйича “ёдга олиш” дейилувчи бу масъулиятли амалда кўнгилда кечувчи фикрлар ҳатто инсон қонида оқувчи лаиндан ҳам сир сақланиши лозим.

Вали кейинчалик ҳар куни бир неча соат давом этадиган муроқабаларда кўплаб сирлардан воқиф бўлди. Дастлаб ўзини муаллақ сезди, замон ва макон ичра йўқликка айланди, чексиз бўронли саҳрода, кейин турли даврларда жаҳолатдагиларни ёруғлик сари бошлаган улуғ сиймолар кўз олдидан бир-бир ўтаверди. Ботини аста-секин нурга тўлди, ибтидо ва интиҳо сирларини англагандек бўлди. Муроқаба давомида юз кўрсатган сиймолар у билан руҳий мулоқотга киришиб, уни ўйлашга мажбур қилган саволлар жавобини онгу шуурига қуйишди, ботинини поклашди. Аммо булар ҳақида бошқаларга айтишга Валининг ҳаққи йўқ. Чунки у сиймолар буни хоҳлашмайди.

Дастлаб бундай суҳбатларни ички қўрқув билан ўтказган Вали кейинчалик орзиқиб кутадиган бўлди. 

"Нарвон ота" зиёратгоҳи Валининг энг севимли маскани. Бу ердаги ғорда унинг тунги муроқабалари кечган. Кўплаб тонгларни шу ерда қарши олган. У Бухоро мадрасаларида таҳсил олганда ҳам уни ёдидан чиқармади. Ҳужраларда қора чироқ ёруғида китоб мутолаа қилиб ўтказган тунларида ҳам хаёлан бу гўзал гўшада ўтиргандек ҳис қиларди. Мана? мадрасани тугатиб, устозидан оқ фотиҳа олиб қишлоғига қайтганига ҳам бир неча кун бўлди.

Вали шу хаёллар оғушида ўтирар экан, отаси мулла Умарнинг олдига келаётганини кўрди. Мулла Умарни нафақат Нарвонда, балки олис қишлоқларгача илмли, тариқатдан хабардор киши сифатида яхши танийди. 

Ота-бола суҳбати қизиқарли кечди. Ота ўғлига ўзининг ёши бир жойга бориб қолганлиги, уни - ёлғиз ўғлини уйлантириш вақти етиб келганлигини босиқлик билан тушунтирди. Валининг жавоби қисқа бўлди:

- Отажон, мени кечиринг, менинг тақдиримга уйланиш ёзилмаган. Сиз учун синовлар энди бошланади. Сиз илм эгасисиз, тушунасиз. Ҳозирдан ўзингизни сабрга тайёрланг. Кўп гапларни айтишга ваколатим йўқ...

Мулла Умар ўғлининг вазминлик билан айтилган бу гапларидан юраги шувуллаб кетди. Қандайдир ёмон нарсани ҳис қилиб, алланечук ҳолатга тушди. Қишлоқда ўғли ўтирган даврада ҳамма ҳам гапиришга ботинавермайди. Суст босади.

Бу суҳбат уйда ҳам давом этиб, онанинг Валини уйлаш шарт эканлиги тўғрисидаги фикри билан мавзуга нуқта қўйилди. Ана-мана дегунча тўй ҳаракати бошланиб, тоғ ортидаги қишлоқдан келин ҳам топилди.

Тўйдан бир кун олдин келин томонга саруполар юборилди. Анъанага кўра, куёвнинг кийимлари, салласи унинг оқ отига ортиб жўнатилди. Кечга томон хонадон меҳмонлар билан тўлди. Эртанги тўйга тайёргарлик бошланди. Қўйлар сўйилиб, жой ҳозирлашга киришилди. 

Мулла Умар меҳмонлару хизматкорлар орасида ўғлини кўрмагач, секин хотинини ёнига чақириб, ўғлини сўради. “Ўғлингиз ҳар кунги одати бўйича зиёратгоҳда. Ҳеч бўлмаса, бугун уйда ўтирса бўларди” нолиди она. 

Зиёратгоҳдан қайтган Вали меҳмонлар билан бирма-бир кўришиб чиқди, меҳр билан сўрашди. Сўнг уйга кириб кетди.

Орадан анча вақт ўтган бўлса-да, ўғлининг меҳмонлар олдига чиқмаётганидан аччиқланган она унинг хонасига кирди. Алланечук ҳолатдаги Вали онасидан бир пиёла сув сўрар экан, секингина отасини чақиришни сўради. Ўғли сўраётганини эшитган мулла Умарнинг юрагидаги ғашлик кучайди. Шошиб ичкарига кирди. Вали отасини кўриб, ўрнидан туришга чоғланди. 

- Сенга нима бўлди, ўғлим. Мазанг бўлмадими? Қаеринг оғрияпти, табиб чақирайликми? – деб савол ёғдираркан мулла Умар ичдан етишиб келаётган қалтироқни босишга ўзида куч топа олмасди. Ўғлининг бошини тиззасига олди.

Вали гапиришга базўр куч топиб, сўзлади:

- Отажон, мени кечиринг, фарзанд ўстириб, роҳатини кўролмадингиз. Тақдиримизда шу битилган экан. Отажон, мен қайтаяпман. Сизларга қийин бўлади. Мен сизга айтган синов шу эди. Яратган сабрлилар билан бирга. Мендан рози бўлингизлар. Аллоҳ истаса, учрашамиз. Дийдор қиёматга қолди!

Вали шу гапларни айтиб, ота тиззасига бош қўйганча юзини уялганнамо бурди. Пичирлаб калимаи шаҳодат айтди. Кулимсираган кўйи жон берди. Ёлғизгина ўғлидан айрилиб қолган Мулла Умар эшитиб-эшитмас, кўриб-кўрмас ҳолатда эди. 

Қиёмат қўпди! Тонгда тўйга келганлар аза устидан чиқдилар. Тоғ ён бағирлари одамга тўлди. Бир кечада ўзини олдириб қўйган мулла Умар келаётган одамларнинг ҳамдардлик билдиришларини қабул қилар экан, гўё булар ҳаммаси ёлғону ҳозир ўғли чиқиб қоладигандай у ётган хона эшигига жовдираб қарарди. Ўзини тута олмай ичкарига кирди. Хонадаги аёллар ўзини бир четга тортиб, унга йўл беришди. “Новвот, ўғлингга айт, ўрнидан турсин. Биз энди нима қиламиз, усиз қандай яшаймиз!” деб ўкирганча хотинига яқинлашди. Юраги санчиб, мувозанати йўқолаётганини сезган укалари уни ушлаб ташқарига олиб чиқишди. Ичкарида эса Новвот ўғлининг оёқларини силаганча “ Биздан рози бўлинг, ўғлим. Яхши боринг. Сизни ўстирдигу суҳбатингизга ҳам тўёлмадик. Аллоҳ сиздан рози бўлсин”, деб юм-юм йиғларди. 

Тумонат одам. Келаётганларнинг кети узилмас, ҳовлига туташ қирлар юзлаб одамларга тўлган эди. Тушга яқин қуда тараф куёв боланинг безалган отини бир чеккадаги тутга боғлаб кетишди. Тоғликлар одатига кўра, от устига куёвнинг чопони ёпилган, эгарга салла қўндирилган, этиклар икки тарафга осилган. Оқ от ичкарига интилганча безовта кишнарди. 

Ўзига бирмунча таскин бериб, бир ҳолда ўтирган мулла Умар ўғлининг отига кўзи тушгач, чидаёлмади, бу воқеалар хаёлида эмас, ўнгида содир бўлаётганини англаб, ўзи билмаган ҳолда ўртага чиқди. Икки қўлини осмонга чўзганча нола қилди: “Аллоҳим ўзинг бердинг, ўзинг оляпсан. Инсон қилиб бердинг, фариштамонанд қилиб олдинг. Сен билгувчи зотсан. Ўзингга шукур! Биз ҳам қайтувчимиз. Улуғ кунда бизни яна бирга қил!” 

Мулла Умар бармоқлари учини бирлаштирганча кўкка чўзди, рақс тушган каби жойида айлана бошлади. Унинг йиғи аралаш “Ла илаҳа иллаллоҳ” деган овози атрофга таралди. Тезда унинг ёнига кўзда ёши билан турган укалари, амакилари қўшилди. Давра борган сари кенгая борди. Даврага таъзияга келган одам борки, қўшилди. Юзлаб одамлар ҳалқа қуриб, давра атрофида айланар, атрофни тўзон каби қоплаган чангу ғубор кўкка кўтариларди. Кутилмаганда арқонни узган от ўзини юзлаб одамлар орасига урди ва келиб мулла Умарнинг елкасига бошини қўйди. От йиғлар эди. Кимдир отни четга етакламоқчи бўлди. Мулла Умар уни тўхтатди:

- Тегманглар, ўғлимнинг оти!

От ҳам даврага қўшилди, зикр тушаётганларга монанд бошини силкитар, давра айланарди.

Валини тепаликдаги қабристонга қўйишди. От ҳам қўшилиб борди. Майитни кўмиб бўлишгач, от бошини қабр устига қўйганча қабр ёнига ётди. Уни турғазишга ҳеч кимнинг кучи етмади. 

От шу ётганча турмади. Кейинги кунларда одамлар берган сув, хашакка қайрилиб ҳам қарамади. Кўзидан оққан ёшлар ўрни қорайиб, из қолдирди. Бир куни тонгда қабристонга кўтарилган мулла Умар ўғлининг қабрига бош қўйганча жон берган от устидан чиқди. Мулла Умар яна уввос тортди. “Аллоҳим! Ҳар бир кўрсатганингда ҳикматинг бор. Сенга садоқатда шу отчалик ҳам бўлолмадик” дея йиғлади. Орадан ойлар ўтди. Мулла Умар ғалати одат чиқарди. Уйқуни деярли йиғиштириб қўйди. Ўғлини қўмсар, ҳувиллаб ётган уйга бош суққиси келмасди. Тунларни қабристонда ўтказадиган, тонгга қадар ўғлининг қабри ёнида “Ёсин” сурасини ўқийдиган бўлди. 

Бир куни кеч кириши билан яна қабристонга бориш мақсадида тоғдаги ёлғизоёқ йўлдан кўтарила бошлади. Ой тўлишган, ҳаммаёқ ёп-ёруғ. Сўқмоқ йўлдан кўтарилар экан, йўл ўртасига қўйилган каттагина харсангтошни кўриб, мулла Умарнинг аччиғи келди. Ахир бу ердан одамлар ўтиб қайтади. Ким қилган бу ишни, дея тошни азот кўтарди. Тошни кўтариши билан ғойибдан “Вой, болам” деган овозни эшитиб, қотиб қолди. Тошни бир четга қўйиб ўтирганча ўйга толди. Бомдод намозида бошини саждага қўйганча нола қилди: “Аллоҳим! Сен кечиргувчи зотсан. Бергувчи ҳам олгувчи ҳам ўзингсан. Умр бўйи одамларни ҳақ йўлга бошқариб, шукур қилувчиларданмиз дебман-у, ўзим амал қилмабман. Кечиришингдан умидворман!”

Шу куни мулла Умар кўч-кўронини ортиб, қизчаси Робияни бағрига босганча оиласи билан йўлга тушди. Тоғ ошиб, Челак қишлоғидаги Тегирмонбоши маҳалласидаги қариндоши Жабборнинг хонадонига келиб тушди. Ана шу қизча менинг онам эди.

Қодирий бобомиз “Мозийга қайтиб иш кўриш хайрлидир” деганлар. Бу воқеани қачондир қоғозга туширишни ният қилгандим, қишнинг совуқ кунларида сандал атрофида Новвот онамнинг пинжига тиқилганча ўтириб эшитганимда онгу шууримга муҳрланиб қолган бу воқеанинг қоғозга тушиш куни бугун экан, ниҳоят нуқта қўйдим.

Толиб Жўраев.