Mistika: Zikr tushgan ot
Ushbu voqeiy hikoya Jizzax viloyati Forish tumani Narvon ota qishlog‘ida sodir bo‘lgan.
...Yosh Vali mo‘ylovi sabza bo‘lgan, ilmda ancha-muncha yutuqqa erishgan kunlardan birida tengdoshlari bilan ustozdan topshiriq olish uchun madrasaga keladi. Ustoz ko‘zlarini yumgancha muroqaba o‘qiydi. Oradan ma’lum fursat o‘tgandan keyin ko‘zlarini xiyol ochib, Valiga "Yonimga kel", degandek imlaydi.
Vali to‘rda o‘tirgan ustozi yoniga cho‘kdi. Ma’rifat va haqiqat, halimlik, tavakkul kabi mavzulardagi qisqa saboqdan so‘ng ustoz qo‘llarini uning qo‘ltig‘idan o‘tkazdi. Saboqdoshlar bir-birlarini qo‘ltiqlab, halqa shaklida o‘tirishdi. Ko‘zlar yumilib, nigohlar botinga qaratildi. Olingan saboqlarga ko‘ra muqaddas duolar ichda takrorlana boshladi. Vali ustozning o‘gitiga amal qilib, jag‘larini bir-biriga qattiq botirdi, til tanglayga qattiq yopishdi. Unga o‘rgatishgani bo‘yicha “yodga olish” deyiluvchi bu mas’uliyatli amalda ko‘ngilda kechuvchi fikrlar hatto inson qonida oquvchi laindan ham sir saqlanishi lozim.
Vali keyinchalik har kuni bir necha soat davom etadigan muroqabalarda ko‘plab sirlardan voqif bo‘ldi. Dastlab o‘zini muallaq sezdi, zamon va makon ichra yo‘qlikka aylandi, cheksiz bo‘ronli sahroda, keyin turli davrlarda jaholatdagilarni yorug‘lik sari boshlagan ulug‘ siymolar ko‘z oldidan bir-bir o‘taverdi. Botini asta-sekin nurga to‘ldi, ibtido va intiho sirlarini anglagandek bo‘ldi. Muroqaba davomida yuz ko‘rsatgan siymolar u bilan ruhiy muloqotga kirishib, uni o‘ylashga majbur qilgan savollar javobini ongu shuuriga quyishdi, botinini poklashdi. Ammo bular haqida boshqalarga aytishga Valining haqqi yo‘q. Chunki u siymolar buni xohlashmaydi.
Dastlab bunday suhbatlarni ichki qo‘rquv bilan o‘tkazgan Vali keyinchalik orziqib kutadigan bo‘ldi.
"Narvon ota" ziyoratgohi Valining eng sevimli maskani. Bu yerdagi g‘orda uning tungi muroqabalari kechgan. Ko‘plab tonglarni shu yerda qarshi olgan. U Buxoro madrasalarida tahsil olganda ham uni yodidan chiqarmadi. Hujralarda qora chiroq yorug‘ida kitob mutolaa qilib o‘tkazgan tunlarida ham xayolan bu go‘zal go‘shada o‘tirgandek his qilardi. Mana? madrasani tugatib, ustozidan oq fotiha olib qishlog‘iga qaytganiga ham bir necha kun bo‘ldi.
Vali shu xayollar og‘ushida o‘tirar ekan, otasi mulla Umarning oldiga kelayotganini ko‘rdi. Mulla Umarni nafaqat Narvonda, balki olis qishloqlargacha ilmli, tariqatdan xabardor kishi sifatida yaxshi taniydi.
Ota-bola suhbati qiziqarli kechdi. Ota o‘g‘liga o‘zining yoshi bir joyga borib qolganligi, uni - yolg‘iz o‘g‘lini uylantirish vaqti yetib kelganligini bosiqlik bilan tushuntirdi. Valining javobi qisqa bo‘ldi:
- Otajon, meni kechiring, mening taqdirimga uylanish yozilmagan. Siz uchun sinovlar endi boshlanadi. Siz ilm egasisiz, tushunasiz. Hozirdan o‘zingizni sabrga tayyorlang. Ko‘p gaplarni aytishga vakolatim yo‘q...
Mulla Umar o‘g‘lining vazminlik bilan aytilgan bu gaplaridan yuragi shuvullab ketdi. Qandaydir yomon narsani his qilib, allanechuk holatga tushdi. Qishloqda o‘g‘li o‘tirgan davrada hamma ham gapirishga botinavermaydi. Sust bosadi.
Bu suhbat uyda ham davom etib, onaning Valini uylash shart ekanligi to‘g‘risidagi fikri bilan mavzuga nuqta qo‘yildi. Ana-mana deguncha to‘y harakati boshlanib, tog‘ ortidagi qishloqdan kelin ham topildi.
To‘ydan bir kun oldin kelin tomonga sarupolar yuborildi. An’anaga ko‘ra, kuyovning kiyimlari, sallasi uning oq otiga ortib jo‘natildi. Kechga tomon xonadon mehmonlar bilan to‘ldi. Ertangi to‘yga tayyorgarlik boshlandi. Qo‘ylar so‘yilib, joy hozirlashga kirishildi.
Mulla Umar mehmonlaru xizmatkorlar orasida o‘g‘lini ko‘rmagach, sekin xotinini yoniga chaqirib, o‘g‘lini so‘radi. “O‘g‘lingiz har kungi odati bo‘yicha ziyoratgohda. Hech bo‘lmasa, bugun uyda o‘tirsa bo‘lardi” nolidi ona.
Ziyoratgohdan qaytgan Vali mehmonlar bilan birma-bir ko‘rishib chiqdi, mehr bilan so‘rashdi. So‘ng uyga kirib ketdi.
Oradan ancha vaqt o‘tgan bo‘lsa-da, o‘g‘lining mehmonlar oldiga chiqmayotganidan achchiqlangan ona uning xonasiga kirdi. Allanechuk holatdagi Vali onasidan bir piyola suv so‘rar ekan, sekingina otasini chaqirishni so‘radi. O‘g‘li so‘rayotganini eshitgan mulla Umarning yuragidagi g‘ashlik kuchaydi. Shoshib ichkariga kirdi. Vali otasini ko‘rib, o‘rnidan turishga chog‘landi.
- Senga nima bo‘ldi, o‘g‘lim. Mazang bo‘lmadimi? Qayering og‘riyapti, tabib chaqiraylikmi? – deb savol yog‘dirarkan mulla Umar ichdan yetishib kelayotgan qaltiroqni bosishga o‘zida kuch topa olmasdi. O‘g‘lining boshini tizzasiga oldi.
Vali gapirishga bazo‘r kuch topib, so‘zladi:
- Otajon, meni kechiring, farzand o‘stirib, rohatini ko‘rolmadingiz. Taqdirimizda shu bitilgan ekan. Otajon, men qaytayapman. Sizlarga qiyin bo‘ladi. Men sizga aytgan sinov shu edi. Yaratgan sabrlilar bilan birga. Mendan rozi bo‘lingizlar. Alloh istasa, uchrashamiz. Diydor qiyomatga qoldi!
Vali shu gaplarni aytib, ota tizzasiga bosh qo‘ygancha yuzini uyalgannamo burdi. Pichirlab kalimai shahodat aytdi. Kulimsiragan ko‘yi jon berdi. Yolg‘izgina o‘g‘lidan ayrilib qolgan Mulla Umar eshitib-eshitmas, ko‘rib-ko‘rmas holatda edi.
Qiyomat qo‘pdi! Tongda to‘yga kelganlar aza ustidan chiqdilar. Tog‘ yon bag‘irlari odamga to‘ldi. Bir kechada o‘zini oldirib qo‘ygan mulla Umar kelayotgan odamlarning hamdardlik bildirishlarini qabul qilar ekan, go‘yo bular hammasi yolg‘onu hozir o‘g‘li chiqib qoladiganday u yotgan xona eshigiga jovdirab qarardi. O‘zini tuta olmay ichkariga kirdi. Xonadagi ayollar o‘zini bir chetga tortib, unga yo‘l berishdi. “Novvot, o‘g‘lingga ayt, o‘rnidan tursin. Biz endi nima qilamiz, usiz qanday yashaymiz!” deb o‘kirgancha xotiniga yaqinlashdi. Yuragi sanchib, muvozanati yo‘qolayotganini sezgan ukalari uni ushlab tashqariga olib chiqishdi. Ichkarida esa Novvot o‘g‘lining oyoqlarini silagancha “ Bizdan rozi bo‘ling, o‘g‘lim. Yaxshi boring. Sizni o‘stirdigu suhbatingizga ham to‘yolmadik. Alloh sizdan rozi bo‘lsin”, deb yum-yum yig‘lardi.
Tumonat odam. Kelayotganlarning keti uzilmas, hovliga tutash qirlar yuzlab odamlarga to‘lgan edi. Tushga yaqin quda taraf kuyov bolaning bezalgan otini bir chekkadagi tutga bog‘lab ketishdi. Tog‘liklar odatiga ko‘ra, ot ustiga kuyovning choponi yopilgan, egarga salla qo‘ndirilgan, etiklar ikki tarafga osilgan. Oq ot ichkariga intilgancha bezovta kishnardi.
O‘ziga birmuncha taskin berib, bir holda o‘tirgan mulla Umar o‘g‘lining otiga ko‘zi tushgach, chidayolmadi, bu voqealar xayolida emas, o‘ngida sodir bo‘layotganini anglab, o‘zi bilmagan holda o‘rtaga chiqdi. Ikki qo‘lini osmonga cho‘zgancha nola qildi: “Allohim o‘zing berding, o‘zing olyapsan. Inson qilib berding, farishtamonand qilib olding. Sen bilguvchi zotsan. O‘zingga shukur! Biz ham qaytuvchimiz. Ulug‘ kunda bizni yana birga qil!”
Mulla Umar barmoqlari uchini birlashtirgancha ko‘kka cho‘zdi, raqs tushgan kabi joyida aylana boshladi. Uning yig‘i aralash “La ilaha illalloh” degan ovozi atrofga taraldi. Tezda uning yoniga ko‘zda yoshi bilan turgan ukalari, amakilari qo‘shildi. Davra borgan sari kengaya bordi. Davraga ta’ziyaga kelgan odam borki, qo‘shildi. Yuzlab odamlar halqa qurib, davra atrofida aylanar, atrofni to‘zon kabi qoplagan changu g‘ubor ko‘kka ko‘tarilardi. Kutilmaganda arqonni uzgan ot o‘zini yuzlab odamlar orasiga urdi va kelib mulla Umarning yelkasiga boshini qo‘ydi. Ot yig‘lar edi. Kimdir otni chetga yetaklamoqchi bo‘ldi. Mulla Umar uni to‘xtatdi:
- Tegmanglar, o‘g‘limning oti!
Ot ham davraga qo‘shildi, zikr tushayotganlarga monand boshini silkitar, davra aylanardi.
Valini tepalikdagi qabristonga qo‘yishdi. Ot ham qo‘shilib bordi. Mayitni ko‘mib bo‘lishgach, ot boshini qabr ustiga qo‘ygancha qabr yoniga yotdi. Uni turg‘azishga hech kimning kuchi yetmadi.
Ot shu yotgancha turmadi. Keyingi kunlarda odamlar bergan suv, xashakka qayrilib ham qaramadi. Ko‘zidan oqqan yoshlar o‘rni qorayib, iz qoldirdi. Bir kuni tongda qabristonga ko‘tarilgan mulla Umar o‘g‘lining qabriga bosh qo‘ygancha jon bergan ot ustidan chiqdi. Mulla Umar yana uvvos tortdi. “Allohim! Har bir ko‘rsatganingda hikmating bor. Senga sadoqatda shu otchalik ham bo‘lolmadik” deya yig‘ladi. Oradan oylar o‘tdi. Mulla Umar g‘alati odat chiqardi. Uyquni deyarli yig‘ishtirib qo‘ydi. O‘g‘lini qo‘msar, huvillab yotgan uyga bosh suqqisi kelmasdi. Tunlarni qabristonda o‘tkazadigan, tongga qadar o‘g‘lining qabri yonida “Yosin” surasini o‘qiydigan bo‘ldi.
Bir kuni kech kirishi bilan yana qabristonga borish maqsadida tog‘dagi yolg‘izoyoq yo‘ldan ko‘tarila boshladi. Oy to‘lishgan, hammayoq yop-yorug‘. So‘qmoq yo‘ldan ko‘tarilar ekan, yo‘l o‘rtasiga qo‘yilgan kattagina xarsangtoshni ko‘rib, mulla Umarning achchig‘i keldi. Axir bu yerdan odamlar o‘tib qaytadi. Kim qilgan bu ishni, deya toshni azot ko‘tardi. Toshni ko‘tarishi bilan g‘oyibdan “Voy, bolam” degan ovozni eshitib, qotib qoldi. Toshni bir chetga qo‘yib o‘tirgancha o‘yga toldi. Bomdod namozida boshini sajdaga qo‘ygancha nola qildi: “Allohim! Sen kechirguvchi zotsan. Berguvchi ham olguvchi ham o‘zingsan. Umr bo‘yi odamlarni haq yo‘lga boshqarib, shukur qiluvchilardanmiz debman-u, o‘zim amal qilmabman. Kechirishingdan umidvorman!”
Shu kuni mulla Umar ko‘ch-ko‘ronini ortib, qizchasi Robiyani bag‘riga bosgancha oilasi bilan yo‘lga tushdi. Tog‘ oshib, Chelak qishlog‘idagi Tegirmonboshi mahallasidagi qarindoshi Jabborning xonadoniga kelib tushdi. Ana shu qizcha mening onam edi.
Qodiriy bobomiz “Moziyga qaytib ish ko‘rish xayrlidir” deganlar. Bu voqeani qachondir qog‘ozga tushirishni niyat qilgandim, qishning sovuq kunlarida sandal atrofida Novvot onamning pinjiga tiqilgancha o‘tirib eshitganimda ongu shuurimga muhrlanib qolgan bu voqeaning qog‘ozga tushish kuni bugun ekan, nihoyat nuqta qo‘ydim.
Tolib Jo‘rayev.
