Дабдабали тўй катталарга керакми, ёшларга?
Иккинчи жаҳон урушидан кейинги йиллар одамлар қорнини тўйдириш учун уч-тўрт қишлоқ наридаги тўйга ош ейишга боришар экан. Ҳозир шукрки, тўқлик замони, дастурхонлардаги қават-қават егуликларни кўриб, тўйдан кейин қанча озиқ-овқат маҳсулотлари исроф бўлишини тасаввур қилиб, ачинасан киши.
Яқинда бир тўйда бўлдим. Биринчи овқат тортилгач, тўйхонанинг ярми бўшаб қолди. Одамлар тўйни томоша қилмасдан туриб кетишди. Дастурхондаги егуликлар шундай қолди. Ёнимдаги дугонам изоҳ берди:
- Қишлоғимизда деярли ҳар куни тўй, одамлар тўйга боришдан безиб қолишди. Шунинг учун тез туриб кетишяпти, аслида кўпчилик тўйга тўёна бериш учун келган. Тўй эгаси вақтида унинг тўйига бориб, тўёна берган, энди қайтариши керак.
Бугун тўйлардаги ортиқча чиқимлар одамларни қийнаб қўйди. Аммо тўйларни тартибга солишни ҳеч ким ўйламаяпти. Тўйида ўн сўм тўёна қилган бўлса, “шуни қайтаришим керак” деб ҳисоблайдиган одамлар тўйга айтилмаса ҳам бораверади. Ажабланманг, қишлоқ жойларда таклифномасиз ҳам тўйга келадиганлар бўлади. Шунинг учун ҳам тўй эгаси айтилган меҳмонлардан ташқари ортиғи билан жой тайёрлатади. Баъзида ортиқча жойлар ҳам тўлиб кетади.
Тўйни ихчамлаштириш, харажатларни камайтириш, дастурхондаги егуликларни меъёрида қўйиш табиатимизга ёт нарсами? Исрофгарчилик ҳақида қанча гапирмайлик, одамлар қулоқ солмаяпти. Аксинча, кундан-кунга тўйларимиз ихчамлашиш ўрнига кенгайиб кетмоқда. Буни Каттақўрғон тумани тўйлари мисолида келтираман.
Авваллари никоҳ тўйлари наҳор оши ва кечқурунги базм билан тугарди. Энди эркаклар учун наҳор ошидан кейин аёллар тўйи ташкил этилибди. Аёлларнинг тўйида фақат аёллар иштирок этиб, сарполар тортилиб, рақсга тушилар экан. Қизиғи, кечги базмга наҳор ош ва аёллар тўйига келганлар ҳам қатнашади. Бир тўйга бир кунда икки марта боришни тасаввур қиляпсизми?
Дугонамнинг гапи эсимга тушиб кетди: “Тўй кўплигидан одамлар тўйга боришдан безор бўлган”. Агар шундай бўлганида, одамлар бир марта наҳор ошга келдими, тўёнасини бериб кетарди, кечқурунги тўйга яна келмасди. Ёки аёллар тўйига келган хотин-қизлар яна кечқурунги базмда қатнашмасди.
Бир кунда уч марта дастурхон ёзаётган тўй эгаси бунча пулни қаердан топади?
Ҳақиқатда тўй қилган одамларнинг 70 фоизи тўйдан кейин қарзларини тўлаш учун чет элга ишга кетяпти. Қишлоқ жойларда баъзида ёш келин-куёв, баъзида куёвнинг ўзи хорижга ишлаш учун кетяпти. Аслида ёшларга тўйдан кейин бундай қийинчиликлар керакми? Дабдабали тўйлар бугун кўпчилик ёшларни қизиқтирмайди. Фақат уларнинг ота-оналари орзу-ҳавас ортидан ўзлари ва бошқаларни қийнаяпти.
“Нега бошқа халқлар қарзга ботиб, дабдабали тўй қилмайди-ю, биз ўзимизни қийнашимиз керак?”, дейдиган ёшлар ҳам талайгина. Бир дугонам “Қизим бугунги дабдабали тўйларни ёқтирмайди. Менинг никоҳ тўйим кичик даврада бўлишини хоҳлайман, дейди. Одамлар кулади, кичик тўй билан сени қандай узатаман, десам одамлар билан нима ишим бор, мен ўз бахтимни топсам, бахтли оила қурсам бўлди-да, дейди. Унга ўз анъаналаримизни тушунтира олмайман”, дерди.
Яқинда ўша дугонам қизини узатди. Ишонасизми, никоҳ тўйига бор-йўғи 50 киши таклиф этилди. Уларнинг фикри бир жойдан чиққач, иккала томон ўзларига тўқ оила бўлса-да, ихчам тўйга рози бўлди. Мана, ихчам тўй қилса бўлар экан-ку! Бунинг учун ёшлар ташаббус қилмаса, катталар эскича одатларидан воз кечолмайди.
Кечаги одамларнинг ўй-фикрлари бугунги ёшларникига ўхшамайди. Ҳақиқатда ҳам кекса авлод “Одамлар нима дейди”, деб яшайди. Бизни емираётган иллатлардан воз кечолмаслигимизнинг сабаби ҳам шунда. Ҳатто баъзи йигитлар тўйини ароқсиз ўтказишни истаса, отаси “Мен халқнинг ошини еб, ароғини ичганман, ароқсиз тўй бўлмайди”, деб тортишаётганини эшитиб қоляпмиз. Демак, баъзи ёшларнинг истаги ота-оналар томонидан тўғри қабул қилинмаяпти.
Агар ота-оналар “Одамлар нима дейди?”, деган фикрда қаттиқ туришмаганида бугун ёшларнинг никоҳ тўйлари анча қисқарарди. Кейин аста-секин бошқа тўйлар ҳам ихчамлашарди.
Аслида янгича фикрлаш одамларнинг интеллектуал салоҳиятига боғлиқ, яъни дунёқараши кенг, билимли, маданиятли кишилар кераксиз одатлардан воз кеча олади. Агар савияси ўзига яраша бўлса, дабдабали тўй қилишда давом этади.
Бизда ким ўзарга тўй қилиниши, одамларнинг топган пуллари фақат тўй-тантаналарга сарфланиши ортидан шаҳарларимизда ресторанлар кўпайиб кетган. Деярли ҳар қадамда ресторан, ошхона, кафега дуч келасиз. Хорижий давлатларда бунинг акси, ҳар қадамда биздагидек емакхоналар топилмайди. Буни хорижга чиққанлар яхши билади.
Тўғри, кейинги йилларда тўйларни қисқартириш ҳақида фикрлар ўртага ташланяпти, муҳокама, мунозара қилиняпти. Ҳатто давлат даражасида қандайдир чеклов чоралари устида ишланяпти. Аммо одамларнинг дунёқараши ўзгармаса, бундай чекловларнинг самара беришига ишониш қийин. Биргина умидимиз ёшлардан.
Янгича фикрлайдиган ёшларимиз кўпайиб, тўйлар қисқарса, ортган пулга кўча, мактаб ёки боғчани таъмирлаш, эҳтиёжманд оилаларга кўмак бериш, беморларнинг дори-дармонини олиб бериш, талабаларнинг контракт пулини тўлаб бериш каби қанчадан-қанча савобли ишларни бажарса бўлади.
Хуршида ЭРНАЗАРОВА.
