Ирода Умарова ва Дадахон Муҳаммадиев дуэти

Дуэт лойиҳасининг бу галги меҳмонлари виртуал адабий муҳит, асл адабиёт ва бестселлерлар, ижодкор услуби, менталитет, таржимачиликдаги камчиликлар, ҳаваскорликдан профессионалликкача бўлган давр ва бошқа муаммоли масалалар ҳақда суҳбатлашдилар.

Ирода Умарова: Дадахон, шеърларингизни ўқидим. Жимжимадан холи сатрлардаги англамлар, туйғуларнинг муҳитга таққосан таҳлили ва зарбли якун. Ўйлайманки, бошқалар ҳам булардан сизнинг услубингизни танишади. Услуб ижодкорнинг «ташриф қоғози» бўлса, унга етгунча бир неча оҳанжамада ёзиб кўриш табиий шекилли. Мен, масалан, кузатаётганларимдан баъзиларни ёзишларидан таний оламан, бундайлар насрда ҳам, назмда ҳам бор. Иложи борича бошқаларнинг ижодини кузатиб боришга ҳаракат қиламан. Негадир кўп шеърлар бир-бирига ўхшайди. Услуб. Ҳатто кайфият ҳам. Ким ёзганини билиб бўлмайди. Бу эса зерикарли! Услуб шоирнинг кўринмас имзоси бўлиши керак. Ҳатто бармоқ вазнида ҳам, сочмада ҳам. Кайфиятда ҳам, дедим, ҳа, буям урф тусига кирганга ўхшайди. Ёшларда руҳиятдаги шикастларни ифодаловчи, норозилик, қониқмаслик, таркидунёлик исташ аксланган шеърларни кўп ўқияпман. Бу эса барибир атрофимиздаги муҳитдан узилиб ёзолмаслигимизни исботлайди. Муҳитни эса кўриб турибмиз, айниқса виртуал муҳитни. Муҳит услуб бўлмаслиги керак, аксинча услубни муҳитга олиб кира олиш муҳим деб ўйлайман.

Дадахон Муҳаммадиев: Аввало эътироф учун раҳмат! Нокамтарлик бўлса ҳам айтай: сен ўзига хоссан, дейиш ҳаммагаям ёқса керак… Мен ҳам ижодкорнинг ўз услуби бўлиши тарафдориман. Сенинг ёзганингдан таниб олишса, менимча ижоднинг энг катта ютуқларидан бири шу. Бир-бирига ўхшайдиган шеърларга келсак, бу – бир-биримизни ўқимаётганлигимиздан. Ёки бўлмаса бир-биримизни тан олмаслигимиздан. Тўғри, тан олмаслик, қониқмаслик янада яхши ижод қилишга туртки бўлади. Лекин бу қадар ўхшашликлар, бир хилликлар бўлиши керак дегани эмас-да. Бугун яна ўзида ҳис қилмаган нарсаси ҳақида ёзиш одати ҳам пайдо бўлди. Муҳаббат нималигини билмасдан муҳаббат ҳақида, айрилиб кўрмасдан ё ҳақиқий айрилиш нималигини англамасдан айрилиқ ҳақида, Ватан нималигини ҳис қилмасдан Ватан ҳақида ёзишлар бор…

Виртуал муҳит йўқ. Мен виртуал оламдаги жараёнларни муҳит деб ҳисобламайман. Пала-партиш ва тартибсиз бир-бирларига ёзганларини узатишлар бор. Бир-бирини ўқиш йўқ. Сиз айтаётган муҳит балки ҳозир йўқдир ва кейинроқ пайдо бўлар. Ҳар ҳолда техника тараққиёти – ҳаётимизнинг бир қисми. Муҳит эса яхши шеърлар, яхши ҳикоялар, яхши асарлар атрофида пайдо бўлади. Биз бир замоннинг одамларимиз, ўзимизнинг давраларимиз бор. Ўзимизни ёш жиҳатдан, жинс жиҳатдан, қарашлар, фикрлар жиҳатдан қайсидир гуруҳга мансуб деб ҳисоблармиз, лекин ҳар биримизнинг ичимизда ўзимизнинг муҳитимиз бор. Ўқувчи муҳитни эмас, ижодкорни тан олади.

И.У: Лекин таъсир – тарғибнинг бир жиҳати эмасми? Ижодкор таъсирланганича ёзади, ўқувчи англаганича таъсирланади. Мени ижодимизда миллийлик камайиб бораётгани хавотирга солади, бунда муҳитнинг роли йўқ деб ўйламайман. Жаҳон даражасига чиқиш учун  услубда ҳам эргашиш керакми? Биз жаҳон шеъриятидан деб ўқиётганимиз шеърлар ҳам қайсидир миллатнинг, халқнинг, шахснинг йўналиши… Балки, Ғарб ғазал ёзмагани учун бизнинг услубларда ёзмас? Бизда баллада бор, сиренада, сонет, хоккулар бор. Бахшиёна, маснавийлар-чи? Эркин Воҳидов ғазал услубида самарали ижод қилганлар, қадим анъанадан ўзига хос замонавий имзосини яратганлар. Бу мавзуга нима дейсиз?

Д.М: Миллатнинг ўз тили бўлгани каби миллат адабиётининг ҳам ўз ифода услуби бўлиши керак, деб ҳисоблайман. Бу услуб биздан олдингиларнинг адабий мероси ва бизнинг қарашларимиз, билимимиз, ёзганларимиз билан шаклланади. Жаҳон адабиётидан эса… Келинг шуни «чет эл адабиётидан» дейлик. Чунки, жаҳон адабиёти – кенг тушунча. Ҳамма чет эл адабиёти ҳам бизнинг назаримиздаги жаҳон адабиёти бўлавермайди. Чет эл адабиётидан эса тажрибаларини ўрганиш мумкин. Руҳиятига кириб бориш, нимани ёзаётганлари ва шу орқали нимани ўйлаётганлари, нимани ҳис қилаётганларини англаш мумкин бўлади. Ёки оддий ўқувчи сифатида бошқа бир миллат услубида, руҳиятида ёзилган асардан завқ олиш мумкин. Лекин бўлса-бўлмаса эргашавериш яхши эмас.

Таржималар ҳам қилиш мумкин. Таржима ижодкорга жуда кўп нарса беради. Энг аввало руҳиятингизни бойитади. Агар таржима қилаётган ижодкорнинг таъсирига тушиб қолмасангиз сизга катта руҳий ва ҳиссий озуқа беради. Мен барча ижодкор имкон борича таржима қилиб кўрса яхши бўлади, деб ҳисоблайман. Ҳеч бўлмаганда биздан бошқалар нима ёзаётганларини билиш учун…

И.У: Таржима – ижодкор учун параллел йўналиш. Мен ҳам турк тилидан ҳикоялар таржима қилиб кўрдим. «Чолиқуши»ни биринчи марта ўқиган пайтларим ёзувчи ўзбек тилида ёзган деб ўйлаганман. Мирзакалон Исмоилий турк тилининг нозик ифодаларини сақлаб, маҳорат билан таржима қилганлар. Яқинда «Капитан қизи»нинг янги нашрини олиб ўқидим, лекин олдинги нашричалик ёқмади. Таржимонлар бошқа-бошқа кишилар. Фуруғ Фаррухзод, Лойиқ Шерали шеърларини Одил Икром таржимасида аслини ўқигандай мириқиб ўқияпмиз. Гулноз Мўминова, Мирзоҳид Музаффар таржималари ҳам ажойиб. Анна Ахматова шеърлари эса унча маъқул келмади, оддий сўзлар, зўриққан сатрлар… бунга таржима сабабми десам, таржимонлари анча. Уни нега мақташларини тушунмадим, очиғи. «Асл тилида ўқисанг, қандай ёзганини биласан» дейишади. Гоҳида таржима аслидан ҳам яхши чиққанини кузатамиз. Чет тилидан таржималар… Чет тилига таржималар-чи, бу томони оқсамаяптими?

Д.М: Таржимани ижодкор қилса сиз айтган «Чолиқуши»дай катта асарлар катталигича ўқувчи қўлига етиб боради. Лекин бугун таржима борасида оқсоқликлар бор. Айниқса, ёшлар орасида. Бугунги ижодкорлар аксарияти чет тилини билмайди, билганлари таржима қилгиси келмайди. Аксинчалари эса саноқлигина. Ана шу таржимадаги бўшлиқни тўлдириш учун чет тили факультетларини битирган ёки ўқиётганларга мурожаат қиляпмиз. Тушунинг, улар сизга асарни сўзма-сўз таржима қилиб беришлари мумкин, лекин ижодкор бўлмаса асарнинг бадиий кучини ҳам тўлиғича ўзбек тилига олиб кириб беролмайди. Айтмоқчи бўлганим, чет тилини билиш – бу бадиий таржима қила олади, дегани эмас.

Ижодкорга таржима қилдириш учун эса буни уларнинг ўзлари хоҳлашлари керак. Чет тилини ўрганишни ҳам, таржима қилишни ҳам. Йўқса тўгараклар ташкил қиласизми, грандлар ажратасизми, телевизорда, минбарларда бот-бот такрорлайсизми, барибир, ўртамиёна таржималар китоб жавонимизни тўлдириб бораверади.

Чет тилига таржималарни ўша чет элдагиларнинг ўзлари қилиб олаверганлари яхшимикан, нима дейсиз? Бошқаларнинг тил имкониятларини улардан яхши биладиган йўқ-да. Уларни кутиб ўтирамизми, таржима қилиб берамиз, бизни ўқишсин десаг-у, яхши бир асарни ҳаминқадар (бошқа тил имкониятларига кучимиз етганича) таржима қилиб берсак, улар бизни, оддий қилиб айтганда, «ўзбеклар шундай ёзаркан-да», деб ўйлашмайдими? Буни тушуниш учун бизнинг тилимизни биладиган бирор инглиз ёки французнинг ўз тилидаги асарни ўзбек тилига таржима қилишини тасаввур қилиб кўриш етарли.

И.У: Тўғри. Ижодкорлар кўп, адабий муаммоларга амалда ёндашадиганлар нисбатан кам. Ижодкорларнинг ҳаваскор қатлами салмоқлигина эканини ҳисобга олсак, бу ёмон эмас. Аксинча… уларнинг шоирман деб ишонишлари ёмон. Имлоси расво, қуруқ гапдан ёки зўраки сатрлардан иборат ёзувларни шеър деб тақдим этишяпти, интернетга жойлашяпти, тарқатишяпти. Даҳшатлиси, чет тилига таржима қилиб ё қилдириб, «ўзбек шоирлари альманахи» номи остида жаҳонга ёйишга уринишяпти. Ижодий тадбирлар, тақдимотлар, клублар, тўпламлар урчиб кетди. Уларга ҳам чапак чаладиганлар, мухлислик қиладиганлар бор. Бу энди ҳаваскорлик эмас, ғофиллик ё жоҳиллик, ё иккисиям. Бу тоифа танқидга тупурган, зари ё зўри бор, ёриб келаверади. Қизиғи, баъзиларнинг китобларида ҳурмат қиладиганим шоир ё носирнинг сўзбошисини ўқиб қоламан. Буям бир оғриқ. Бугунги самимий шоирлар сифат жиҳатидан устун бўлишлари шубҳасиз, лекин аудитория жиҳатдан улар олдинда…

Д.М: Ҳа, аудитория жиҳатдан улар олдинда…

Биласиз, телевидениеда ишлайман. Телевидение одатда рекламага таянади. (Давлат буюртмаси бошқа масала) Реклама эса аудиториянинг кенглигига қарайди. Юқорида айтилган жиҳатга рекламанинг алоқаси йўқ-ку, лекин аудитория масаласи ўхшаш. Енгилроқ кўрсатув берсанг – томошабининг кўп, оғир, таҳлилий, каттароқ нарса берсанг – кам.

Бугун виртуал оламдаги ўқувчи сиз айтаётган залворли ижодкорлардан кўра ҳаваскорларни кўпроқ танийди. Бу гапларимиздан қанчаси хафа ҳам бўлиши тайин. «Ўзинг ёзяпсанми – ёзавер. Бошқалар билан ишинг бўлмасин, сенга ҳалақит беришяптими?» дейишлари мумкин. Лекин шеър деб ҳамма нарсаниям ёзиб кетавериш ярамайди-да. Ҳар битта санага муносабат билдириш, ҳар битта исмга мақтовлар ёғдириш ёки қизлар исмини жимжимадор қилиб териб чиқиш, ҳамма айта олиши мумкин бўлган гапларни қайта ва қайта айтавериш… Гапирсанг ростдан ҳам хафа бўлади…

Ижодкор акаларимиздан бунга муносабат ҳам эшитганман: «Қўявер, вақт ўзи ажратиб олади яхши ва ёмон асарларни. Келажакка қайси асарлар қолишини сен белгиламайсанку» деган. Лекин ўқувчининг диди-чи? Уни ўлдириб қўямиз-ку?! Бўғинларини тўғирлаб қофиясини келтирсанг шеър бўлиб қолмайди-ку?!

Ачинарлиси, яқин келажакда бунинг оддий ҳолатга айланишидир…

И.У: …Балки айланиб бўлгандир? Шу ўринда келиб қолган фикрни айтсам: кўплар бармоқ вазнида ёзишни осон ҳисоблайди. Оқ шеърни мураккаб деб, уни тушунмаган, ҳазм қилолмаганларни ёки ёзганни айблаш ҳолатларига дуч келяпман. Менимча бармоқ вазнида ёзиш қийинроқ. Унда вазн, қофия бор, шуларга тушган ҳолда ортиқча бирон сўз ишлатмаслик керак. Оқ шеърда қолип йўқ, шеърни қолипга солиш эса барибир мушкул. Эркин вазнда эса оҳангларни келиштириш қийин. Бу жиҳатдан бармоқ вазни устун. Бемалолликда эса ўз номи билан эркин вазн. Бу гапларни юқорида таъкидлаганимдай, бармоқ вазнига юқоридан қарашлар пайдо бўлгани учун айтяпман. Менга иккиси ҳам ёқади. Яхши шеърларни ўқиётганимда жанрнинг аҳамияти қолмайди. Демак, гап жанрда эмас, ижодкорда экан-да?

Д.М: Баъзан шундай шеърлар ўқийсанки, жанрига ҳатто эътибор ҳам бермайсан. Жанри, қофияси эсингда ҳам қолмайди. Фақат оҳанг шуурингда қолади. Шеър сенга синггади, уни ҳис қиласан. Ана шунда жанрнинг аҳамияти йўқ эканлигини англайсан.

Мен оқ шеър ёки бармоқ вазнидаги шеърни ажратмайман. Қайси шаклда бўлишидан қатъий назар ШЕЪР ўқийман. ШЕЪРга мухлисман. Бу менинг мухлислигим ва менинг фикрим. Бошқаларда, балки бошқачадир… Лекин муҳими – ёзиш. Ёзгандаям кимнингдир ёдида, кўнглида қоладиган қилиб ёзиш.

Кўп яхши шеърларни ўқиймиз. Баъзи шеърларни ўқиганингизда роҳатланасиз, маза қиласиз. Ҳатто сизни ларзага солади ҳам айни ўқиш жараёнида. Лекин бир муддат ўтмасдан ўша шеърни эслолмайсиз. Оддий қилиб айтганда ўша шеър сизга «юқмайди». Бунақа шеърлар менда ҳам, сизда ҳам, бошқа ижодкорларда ҳам бўлиши мумкин. Лекин баъзи ижодкорлар бор бўйи билан шундай-да. Нима дейсиз, бу ҳам истеъдод маҳсулими ёки ясалган шеърлармикин?

И.У: Иккаласи ҳам бўлиши мумкин. Қандай қабул қилиш эса кайфиятга ҳам боғлиқ бўлса керак, бир дастурхондан ҳар ким таъби тортган таомни тановул қилгани каби. Баъзи шеърларни атай ёдламасак ҳам хотирамизга ўрнашиб қолади. Баъзиларини такрор уриниб ҳам ёдлолмаймиз. Бу энди илҳом каби ихтиёрий бир жараён… Тўғриси, бу саволингизга жавоб беришга қийналдим.

Д.М: Менимча охирги вақтларда катта-катта нарсалар ёзолмаётганлигимиз сабаби ҳам шундан. Ўзимизга ўзимиз маҳлиё бўлиб қолганмиз. Ижтимоий тармоқда юз-юз элликта «ёқди» тугмаси ва беш-ўнта «баракалла», «офарин» деган сўзларни мезон деб билаётганлигимиз – бизнинг аҳволимиз…

И.У: «Адабиётда портлаш бўлмаяпти… Адабиёт ўлаяпти… Адабиёт хор бўляпти…» Бунақа иддаолар кўпайган ва аксари норозилар китобхонлар эмас, ижодкорлар. Ҳозирда «бестселлер» деб тақдим этилаётган асарлар билан ўзбек адабиётини таққослаш кўпайган. Имкон бўлганда «бестселлер»ларни кузатиб боряпман. Уларнинг аксарияти «чет элнинг хўрозқанди» деган фикрдаман. Азамат Қоржововни танқид қилиб, чет эллик Азамат Қоржововларнинг асарларини кўкларга кўтариб тақризлар ёзишлари ажойиб. Адабиётга ҳам мода кириб келди. Тижорат бор. Китоб бизнеси билан шуғулланувчилар, табиийки, рекламани қойиллатишга уринишади. Жалб этувчи муқова, жарангли ном, чет эллик муаллиф исм-шарифи, асарни ўқигани билан мақтанувчи ёки ростдан ҳам қизиқиб ўқиган кишиларга эргашувчи қатлам (афсуски, булар кўпи энди мақтаниш учун)… Дид умумийлашиб бораётгандай. Истаймизми-йўқми, китобни танлаб ўқишгача бир даврдан ўтамиз. «Бестселлер» ўқиётганлар ҳам шу даврда, фақат улар чет эл ижодкорларини ўқишяпти. Чет эл адабиётини ўқиганлар аксари ўз адабиётимизнинг маиший мавзулардан ортмаганини ёзишади. Аслида дунё бўйлаб машҳур асарларнинг салмоқли фоизи маиший мавзудан иборат. Фарқи: тарғиб зўр, ижод, ақл меҳнати юксак баҳоланади, асар асосида фильмларни қойиллатиб ишлашади, ўзимизнинг ёзарманлар кўкларга кўтариб тақдим қилишади. «Ёлғизликнинг юз йили»ни дурдона асар деб тақдим қилишган бўлса, биз ҳам дурдона асар деб қабул қилишимиз шарт эмас! Лекин асар устида ётволиб олишадиганлар борки, бу мухлисликдан кўра манқуртликка ўхшайди. Узр, қўпол бўлса ҳам фикрим шу. Асар кимларгадир ростдан ёқади, бундай сидқидилларга эътирозим йўқ, улар бошқа.

Д.М: Бу ҳолат ўзимизнинг асарларга нисбатан ҳам бор. Кўпроқ ёзувчига нисбатан. Бир ёзувчини ўқиса бошқасини тан ололмай қоладиганлар бор. Чин маънодаги мухлислик бошқа нарса. Ўша ёзувчига тақлид қилиш, унга ўхшаб гапиришга ҳаракат қилиш, бўлса-бўлмаса ундан иқтибослар келтиравериш – бу ҳолатлар кўпайиб кетса одамнинг ғашини келтиради…

Сиз айтаётган «бестселлер»ларга келсак, улар фақат сотув учун холос. Аслида «бестселлер» сўзининг асл маъноси ҳам шу эмасми? Лекин ўртага чегара қўйиб олиш ёмон: «Кўп сотиладиган» ва «кам сотиладиган». Истаймизми-йўқми, чет эл адабиётидан улгу оламиз. Ўзимизнинг «бестселлар»ларни танқид қилиб, чет элникига тақризлар ёзаётганлар уларнинг фарқини ҳам тушунтириб беришса яхши бўларди. Менинг бу борадаги тушунчам эса бундай: ҳамма гап маиший мавзуни санъат даражасига олиб чиқа олишда. Ўша чет эл асарлари одамнинг вақтини ўғирлаш билан бирга эстетик завқ ҳам беради. Маиший мавзу адабий жиҳатдан ҳам қимматли қилиб ёзилган. Шунинг учундир  унга тақриз ёзадилар.

Мавзулар ҳам тоифага ажралади, яъни ўзимизнинг мавзулар ва жаҳонга чиқа оладиган мавзулар бўладими, деб ўйлаб қоламан. Бу менинг ўқувчи сифатидаги хулосам. Чингиз Айтматовнинг «Кассандра тамғаси» («Охирзамон нишоналари»)  ва «Жамила» асарларини олайлик. Иккаласи ҳам қардош тиллардан ташқари кўплаб чет тилларига таржима қилинган. Лекин ўқувчи сони жиҳатдан «Кассандра тамғаси» устун. Чунки мавзу жиҳатдан бу асар бошқа миллат, бошқа менталитет, бошқа дин ва бошқа ирқдагиларни ҳам қизиқтира олади. Фақат ўзимизга қардош миллатлар доирасида шу икки асарни солиштирганда эса «Жамила» устунлик қилади. Бунинг сабаби эса урф-одатларимиз, менталитетимиз ва шунинг замирида ҳис қиладиган туйғуларимиз умумий. Айтмоқчи, бўлганим, масалан Тоғай Муроднинг «Юлдузлар мангу ёнади»сини хорижликлар ўқимаса бунга куюниш шарт эмас. Чунки у бизнинг миллиятимизни кўрсатиб, эслатиб турадиган асар. Биз учун ғоят қадрли. Лекин Бахтиёр Абдуғафурнинг «Узбечка»си кўп тилларга таржима қилиниб, чет элда мухлислари кўп бўлса, бунга фақат ва фақат хурсанд бўлиш керак. Сабаби, бу асар мавзуси кўпчиликка алоқадор. Кўп миллатларга ва кўпгина халқларга.

И.У: Етказишга қийналаётганим фикрларни айтдингиз, раҳмат. Бир қўшимча қилсам: асарга менталитет билан ёндашиб ўқиш керак деб ҳисобламайман. Сиз ё менга ёқмаган тасвирлар қаҳрамонлар учун табиий ҳол бўлиши мумкин ва шунинг учун адиб уларни ёзган, ёзади. «Жамила»ни қирғиз бўлиб ўқиш керак, «Анна Каренина»ни рус бўлиб… Китобни тарбия воситаси дейишади, у тарбияда тақлид эмас, фикрлаш детали бўлиб хизмат қилиши керак.

Д.М: Бу фикрингизга тўлиқ қўшиламан. Инглизча ё русча асардаги ўта шахсий муносабатни ифодаловчи саҳналар бизга бегона бўлгани каби бизнинг мол гўштини паққос тушириб еяётганимиз ҳиндлар учун ғайритабиий туюлиши мумкин. Шу маънода ҳар бир асарни ўша миллат менталитетидан келиб чиқиб ўқиш керак. Тақлид эса умуман бошқа нарса.

И.У: Одатда ижод ҳақида ижодкори эмас, кузатувчилар гапириб, баҳо беришлари анъанага айланган. Кузатганларимиз ҳақида ҳарна фикрлашдик. Ўз ижодимизга ҳам тўхталиб ўтсак яхши бўларди. Аслида деярли ижод қилмаяпман. Ўн йилча олдин кўпгина жанрларда ёзиб кўрган эканман: ҳикоя, қисса, шеър, публицистика… Тан оламан, аксари иш юзасидан, гонорар учун бўлган. Танқидсиз, фақат мақтовли муҳит билан хато қилаётганим(из!)ни англашим учун, афсуски, кўп вақт керак бўлди. Ҳозир фақат шеър ёзяпман. Кам. Ёзадиганим яхши чиқишига ишонсам. Шу вақтгача ёзганларимга ҳаваскор мақомини бердим, буёғини вақт ва сабоқлар кўрсатади… Мукофотлар учун, гонорарлар учун чиқарилган китобларимдан уяляпман. Булар ўзимни ҳақли ҳисоблаган баъзи ютуқларимни босиб кетади. Хулосам шуки: ижодкор ёлғиз бўри бўлиши керак! Ижод муҳаббатга ўхшайди, фақат ижод ва ижодкор, ўртадаги ҳар қандай одам ортиқча.  Улар жигаримиз бўладими, дўстимизми ё мухлис, чалғитишади, муҳаббатлари халал беради. Ёзганимизга бегоналар берган баҳо ҳаққонийроқ бўлади.

Сизнинг ижодингизда ҳаваскорлик кўрмадим. Сизда ҳам болалик машқлари, ёшлик ғўрликлари бор-у маълум мақомга етганингиздан кейин оммага ҳавола қила бошладингизми ё  қандай бўлса шундайми? У ҳолда «шоир эмас, истеъдод туғилади» деган тушунчамни парчалаган бўласиз.

Д.М: Таассуфки, тушунчаларингизни парчаламасам ҳам бироз ўзга ўзанга бураман. Нега болалик машқлари ёки ёшлик ғўрликлари бўлмасин? Менимча ҳар қандай ижодкорда, ҳатто фавқулодда истеъдодларда ҳам бошланғич машқлар бўлади. Ахир истеъдод меҳнат билан шаклланмайдими?

Навоийда яшаганимда, газетада, телевидениеда ишлаб юрган пайтларимда бир жиҳатга кўп дуч келардим. Бирор жойга метариал тайёрлаш ёки интервью олиш учун борганимда баъзан «Шоирмисиз?» деб сўраб қолишарди. «Шоирман» дейишга журъатим етмаслиги аниқ-ку, «Баъзи-баъзида ёзиб турамиз» деб қўяқолардим. «Мен ҳам ёшлигимда шеърлар ёзганман» деган мазмундаги гапларни кўп эшитардим. Ва баъзан ўзим ҳам «Мен ҳам йигирма-ўттиз йил ўтиб бирор ёш ижокорни учратсам шу гапни айтсам керак» деб ўйлаб қолардим. Ўзимга ишонч йўқ эди. Ўша «Бир вақтлар мен ҳам ёзиб турардим» деган истеъдодлар тирикчилик, оила, рўзғор ташвиши билан ижоддан узоқлашган, кейин эса қайта олмаган, деб ўйлайман. Айни вақтда мен ва менинг тенгдошларим – ана шу даврдамиз. «Сен ётиб олиб ёзсанг-у оилангга етарли шароит яратиб бера олмасанг… Сен шоир бўлсанг – болаларингни айби йўқ-ку» деб ўйлаб қоламан. Кўпчилигимиз уй қиламан, шароит яратаман, деб ана шу даврдан ўта олмай қолиб кетамиз…

Баъзан бир-икки ой ҳеч нима ёзмай қўйсам «Наҳотки, энди ёзолмай қолсам-а?» деган ҳадик уйғонади. Тўғри, сўзларни қўшиб-чатиб жимжимадор бир нималар тўқиб ташлаш кўпчиликнинг қўлидан келади, лекин ҳақиқий ёзиш жараёнини ўзингиз тушунасиз-ку. Яна ёза бошлаганимда эса ўша ижод қилолмай қолган пайтларни эслаб «Балки бу охиргисидир…» деган ўй ҳам ўтади.

Саволингизга келсак, мен кўп нарса ёзиб ташлаб, фақат баъзиларини эълон қиладиган одам эмасман. Аввалдан шундай. Эълон қилинмаган шеърларим унча кўп эмас. Ўзи кам ёзаман. Бу масъулиятми, ўзини-ўзи рад қилишми, бошқами, билмайман.

Қизғин суҳбатни шу ерга келганида, якунлаймиз. Ўрта ёшли ижодкор шахсияти акс этган суҳбат учун Ирода ва Дадахонга миннатдорчилик билдириб, келгусида ўз услубига эга катта шоирлар йўлини берсин, деб қоламиз.

Нодирабегим ёзиб олди.