Сурияда Башар ал-Ассад режимини тезкор ҳужум билан ағдарган кучларнинг етакчиси ким ва у нимани хоҳлайди?
АҚШ Давлат департаменти Абу Муҳаммад ал-Жоланийни қўлга олишга ёрдам берадиган маълумот учун 10 миллион долларгача мукофот эълон қилган. Айни пайтда у 23 миллиондан ортиқ суриялик ва ўз мамлакатидан ташқарида бўлган бир неча миллион суриялик қочқиннинг де-факто раҳбари.
Суриялик “чет эллик жангчи” сифатида Жоланий 2003 йил америкаликлар билан жанг қилиш учун Ироққа ўтган. Ироқда АҚШга қарашли Камп Букка қамоқхонасига тушган.
Қамоқдан озод бўлгандан сўнг Сурияга қайтиб, Асад режимига қарши кураш бошлайди. Кейинчалик ИШИД асосчисига айланадиган Абу Бакр ал-Бағдодий қўллаб-қувватлови билан "Жабҳат ан-Нусра" ("Ғалаба фронти") деб номланувчи жангари гуруҳга асос солган.
- Бу гуруҳ ал-Қоидага байъат берган, бироқ 2016 йилда террор гуруҳидан ажралиб чиққан, - дейди АҚШ денгиз кучлари маркази.
Ўшандан бери - глобал муқаддас урушни қўллаб-қувватлаган «Ал-Қоида»дан фарқли ўлароқ, Жоланий гуруҳи ҳозирда ҲТС (Ҳаят Таҳрир аш-Шам) номи билан машҳур. Гуруҳ Сурия шимоли-ғарбидаги миллионлаб одамларни бошқаришга ҳаракат қилишдек прозаик ишни ўз зиммасига олди.
Жоланий камдан-кам ҳолларда Ғарб ахборот ташкилотларига интервью беради, лекин пайшанба куни у CNNнинг Жомана Карадшеҳ билан суҳбатлашди. Ўша интервьюда Жоланий ИШИД ва "ал-Қоида" каби сунний террорчи гуруҳлардан узоқлашишга қийналиб: "Исломий бошқарувдан қўрққан одамлар унинг нотўғри амалга оширилаётганини кўрди ёки уни тўғри тушунмайди", деди. У ҳозир 42 ёшда бўлган Жолайни CNN телеканалига йигирма йил аввал Ироқда америкаликларга қарши жанг қилганидан бери камолга етганини айтди.
Жоланийнинг одамлари Сурия шаҳарларини эгаллаб олганларида ИШИДга ўхшаб мазҳаблараро қирғинларни амалга оширмаган.
Хўш, Жоланий шунчаки янги «инклюзив» шишага қадоқланган эски жиҳодий виноми? Ёки у кўпроқ Туркия президенти Ражаб Тоййиб Эрдўған каби исломий лидернинг қолипига тушиб қолганми, у ҳеч қандай либерал демократ бўлмаса-да, ўз аҳолисини мазҳаблараро тозалашни бошламайди?
Бундан ўн йил олдин ИШИД Ироқнинг катта қисмини эгаллаб олганида, террорчилар армияси суннийлардан ташқари деярли барча этник ва диний гуруҳларни шафқатсизларча бостириб ташлади. Демак, Жоланийнинг ҳозир ҳукмронлик қилаётган алавийлар ва насронийларга муносабати унинг ҳақиқий қиёфасининг муҳим кўрсаткичи бўлади.
Шанба куни сайланган президент Доналд Трамп Сурия ҳақида шундай пост ёзди: “БУ БИЗНИНГ ЖАНГ ЭМАС. ЎЙНАШига рухсат беринг!”.
Аммо АҚШ аллақачон Сурияда иштирок этган ва у ерда ИШИДга қарши миссияда 1000га яқин америкалик аскар жойлаштирилган.
АҚШ Марказий қўмондонлиги якшанба куни Суриянинг марказий қисмидаги ИШИДнинг гумон қилинган лагерлари ва оператив ходимларига 75 дан ортиқ зарба берганини эълон қилди.
АҚШнинг Суриядаги кучларига нисбатан нима қилиш керак? Демак, Трамп лавозимга киришиши билан дуч келиши мумкин бўлган савол бу.
Балки Жоланий Сурияда тартиб ўрнатиши ва шу билан бирга Асаднинг кўплаб бюрократларини ўз ўрнида ушлаб туриши ҳам мумкин. Ва бир вақтнинг ўзида Суриядаги барча диний озчиликларни ҳимоя қилиш бўйича "катта чодир" стратегиясини амалга оширади?!
Тўғри, Жоланий XXI асрнинг энг ёмон диктаторларидан бирига қарши урушда ғалаба қозонди. Бироқ қийин қисми энди бошланади.
