Катта раҳмат сизга, қадрли владимирликлар!
Бундан 48 йил аввал Фарҳод Ализода бобоси, маърифатпарвар Саидризо Ализода дафн этилган жойни топганди.
***
Область газеталарининг 60 йиллик юбилейи арафасида, яъни, 1977 йил 1 июнь куни «Ленинский путь»нинг тўртинчи саҳифасида «Ҳаётдаги из» сарлавҳали йирик мақола эълон қилинган эди. 8 июнь куни эса қардош РСФСРнинг Владимир областида чиқадиган «Призив» газетаси худди шу мақола автори ва унинг қаҳрамони тўғрисида сермазмун корреспонденция чоп этди.
Улар кимлар ўзи, дейсизми? Марҳамат, танишинг: «Ленинский путь»даги мақола автори геолог Фарҳол Тагиевич Ализода бўлиб, у бобоси – самарқандлик оташин маърифатпарвар, талантли публицист Саидризо Ализоданинг ижтимоий-сиёсий ва ижодий фаолияти тўғрисида янги-янги маълумотлар берганди. «Призив»даги корреспонденция автори эса озарбайжон ёзувчиси Расул Расуловдир. У Фарҳол Тағиевич бобоси Саидризо Ализоданинг қабрини излай-излай, ниҳоят, топганлиги тўғрисида қизиқарли ҳикоя қилади. «Призив»нинг «Катта раҳмат сизга, қадрли владимирликлар!» деб номланган ушбу материалини бугун «Ленин йўли» ўқувчиларига ҳам тақдим этамиз.
***
Бу миннатдорчилик сўзлари Ўрта Осиёнинг кекса инқилобчиси, маърифатпарвари, журналисти ва публицисти Ризо Ализоданинг набираси Фарҳод Тагиевич Ализода сўзлаб берган ҳикояларни жон қулоғи билан тинглаган ҳамма кишиларга аталган.
Хўш, касби жиҳатидан геолог бўлган қадимий самарқандлик Фарҳод Ализодага владимирликлар нимаси жиҳатидан ёқиб қолди?
- Оҳ, Владимирга қилган бу саёҳатим чоғида қанчалик сахий одамлар билан учрашганлигимни билсангиз эди, ҳурматли ёзувчи! Мана буни ҳақиқий сахийлик ва ҳамдардлик деса бўлади!
- Фарҳод Тагиевич, агар сир бўлмаса, бир бошдан гапириб беринг, хурсандчилигингиз боисини ўртоқлашинг, - дейман унга тўлиқроқ тасаввур олмоқ учун.
Охири у хотиржамлашди ва ўз ҳикоясини бошлади.
…Бокулик Маресьев – Иккинчи жаҳон уруши қатнашчиси, танк командири, филология фанлари кандидати, Озарбайжон ССР Фанлар академиясининг Низомий номидаги Адабиёт институти катта илмий ходими, СССР Журналистлар союзи аъзоси ва Таганрог шаҳрининг фахрий граждани Мурсал Мажид ўғли Мурсаловни биларсиз. Шу киши 1976 йили Ўзбекистонда илмий командировкада бўлиб, Озарбайжон ва Ўрта Осиё халқларининг дўстлиги ҳақидаги оғзаки ижодиёт материалларини ўрганаётганида архивлардан бобом Саидризо Ализоданинг катта ҳажмдаги қўлёзмаларини, эълон қилинган материаллари ва илмий ишларини тўплади.
Архив материаллари орқали бобомнинг инқилобчилик ва маърифатпарварлик фаолиятидан етарли хабардор бўлган уруш қаҳрамони кўп ўтмай у кишининг ёрқин хотирасини абадийлаштириш зарурати ҳақидаги масалани қўйди ҳамда кўҳна Самарқанднинг кўчаларидан бири Саидризо Ализода номи билан аталишига эришди. Бу кун бобомни яхши билган шаҳар меҳнаткашлари учун, уни кўрмаган бўлсалар-да, асарларини ўқиган, оқсоқолларнинг у киши ҳақидаги хотираларини тинглаган барча одамлар учун чинакам катта байрам бўлди.
Ва мана, мен – шу ажойиб инсоннинг набираси – ўз олдимга бобом қабрини топиш ҳамда табаррук хокларини шаҳар ва республика ташкилотлари ёрдамида она Самарқандга элтиб кўмишни асосий вазифа қилиб қўйдим. Менга энг муҳим нарса, яъни бобом Саидризо Ализода қачонлардир "Владимир турмахонасида бўлганлиги маълум эди. Қисқаси, Владимир бобомнинг қабрини топиш учун борадиган муҳим жойларимдан бири бўлиб турарди. Москвага учдим. У ердан эса Владимирга таксида боришга тўғри келди.
Владимир шаҳрига биз кундуз соат бешларда етиб бордик. Шундай бўлса ҳам, москвалик таксичи ҳамроҳим ҳозироқ собиқ турмахонага боришни маслаҳат берди.
- Олиб бориб қўяман, Фарҳод Тагиевич. Мана кўрасиз, мен билан борсангиз, бобонгиз ҳақида албатта бирор бир маълумот топасиз.
- Кетдик, қадрдоним Алексей, - дедим рози бўлиб. Шофёрнинг одамохунлиги менга далда бўлганди.
Иш куни тугай деб қолган бўлса-да, маъмурият ходимлари мени қабул қилишди. Эътибор билан тинглаб, ҳужжатларни ўқиб чиқдилар:
- Хўп, майли, қадрли набира. Бобонгизнинг бу ерда бўлган-бўлмаганлигини тасдиқловчи далиллар топиш учун ҳамма чораларни ишга соламиз. Аммо бу бир соатлик иш эмас, сиз, яхшиси, эртага киринг. Ўртоқларни ажратиб, бобонгиз ҳақидаги материалларни топамиз.
Маъмурият вакилларининг бу муомаласидан мамнун бўлиб чиқдим.
- Хўш, қандай, - қизиқиш билан сўради москвалик шофёр. – Умидвор бўладиганми, ишқилиб?
- Менимча, ҳаммаси аъло бўлади, - ишонтирдим пойтахтлик дўстимни. У мени «Владимир» меҳмонхонасига олиб бориб қўйиб, бир-биримизнинг манзилларимизни ёзиб олганимиздан сўнг хайрлашаркан, деди:
- Фарҳод Тагиевич, Москвадаги уйимга чин дилдан таклиф қиламан.
- Алексей, сизникида албатта бўламан, кўмагингиз учун ташаккур.
«Владимир» меҳмонхонасида менга алоҳида эътибор билан қарашди. Шаҳарга чор атрофдан оқиб келувчилар қанчалик кўп бўлмасин, дарҳол яхшигина хона ажратиб бердилар.
Эрталаб Владимирнинг аллақачонги кишиларидан бири – бу ерга узоқ Абхазиядан келган ва ўз тақдирини шу шаҳар билан боғлаган жанублик Юрий Александрович Гавралий билан учрашиб қолдим.
- Азиз ҳамюртимиз, - деди у, - шаҳримиз Владимирда бобонгиз сингари ҳурматли кишилар дафн қилинадиган фахрий хиёбон бор. Хоҳласангиз, ҳозир шаҳар ижрокоми раисига биргаликда борамиз. У ерда албатта зарур жавобни оласиз.
Владимир шаҳри ижрокомининг раиси ўртоқ Матазин дарҳол ходимларига топшириқлар берди, бобомнинг қабрини билиши мумкин бўлган кишиларни топишга кўмаклашди. Бир қанча ҳужжатларни титкилашга, ўнлаб владимирликларни «безовта» қилишга тўғри келди. Ва шундай қилиб излашлар муваффақиятли тугади - Саидризо Ализоданинг қабри топилди.
Владимирликларнинг, улар ўзлари айтганларидек, бу хайрли ишда сидқидилдан қатнашганликлари қалбимни тўлқинлантириб юборди. Ҳаммадан ҳам «Владимир» меҳмонхонаси швецари, мен учун бир умр унутилмас бўлиб қолган кекса инсон Фёдор Игнатьевичнинг муносабатидан тўлқинланмай илож йўқ эди. У кекса бўлишига қарамай, кунора бобом қабрига гуллар элтиб қўяркан.
Инқилобчи бобом хотираси учун қилинган мана шу барча яхши ишлар учун қадрли владимирликларга ўзбекчасига қўлимни кўксимга қўйиб, дейман:
- Катта раҳмат сизга!
***
Фарҳод Тағиевич Ализода бобосининг кўпгина китобларини, мақолаларини, матбуотдаги публицистик чиқишларини тўплади. Шунингдек, у Саидризо Ализода муҳаррирлик қилган Шарқнинг илк журналларидан бири «Шуълаи инқилоб»нинг анчагина сонларини топишга муваффақ бўлди. Инқилобчи Саидризо Ализода ва улуғ гуманист ёзувчи Садриддин Айний бу меҳнатлари учун йигирманчи йиллардаёқ Ўзбекистон маорифининг хизмат кўрсатган арбоби сифатида тан олингандилар.
Саидризо Ализода қайси йилидир Владимир Ильич Ленинга 12 бетдан иборат миннатдорчилик мактуби ҳам йўллаганди. Айни пайтда бу хатни излаш ишлари бораётир.
- Раҳмат сизга, қадрли владимирликлар!
Расул РАСУЛОВ,
ёзувчи, Боку шаҳри.
Редакциядан: Ҳа, инқилобчи публицист, оташин муҳаррир Саидризо Ализода ҳақида жуда кўп маълумотлар топилди, илмий-ижодий фаолияти юзасидан китобча яратилди. «Призив»да босилган ва ҳозиргина сиз ўқиган материалда баён этилганидек, унинг қабри ҳам маълум. Таниқли маърифатпарварнинг набираси Фарҳод Ализода бобоси хокини Самарқандга келтириб кўмиш учун садоқат билан елиб-югураётганлигини ҳам билиб олдингиз. Фарзандлик бурчини охиригача ўташ намунасини кўрсатган Ф.Ализодага шаҳримиз жамоатчилиги, айниқса Самарқанд шаҳар совети ижроия комитети зарур ёрдам бериши лозим. Саидризо Ализода самарқандлик эди. Шундай экан, унинг хоки учун кўҳна заминимиз боқийлик гўшаси ҳам бўлмоғи керак.
(“Ленин йўли”, ҳозирги “Зарафшон” газетасининг 1977 йил 2 август, 153-сонидан олинди).
