Katta rahmat sizga, qadrli vladimirliklar!
Bundan 48 yil avval Farhod Alizoda bobosi, ma’rifatparvar Saidrizo Alizoda dafn etilgan joyni topgandi.
***
Oblast gazetalarining 60 yillik yubileyi arafasida, ya’ni, 1977 yil 1 iyun kuni «Leninskiy put»ning to‘rtinchi sahifasida «Hayotdagi iz» sarlavhali yirik maqola e’lon qilingan edi. 8 iyun kuni esa qardosh RSFSRning Vladimir oblastida chiqadigan «Priziv» gazetasi xuddi shu maqola avtori va uning qahramoni to‘g‘risida sermazmun korrespondensiya chop etdi.
Ular kimlar o‘zi, deysizmi? Marhamat, tanishing: «Leninskiy put»dagi maqola avtori geolog Farhol Tagiyevich Alizoda bo‘lib, u bobosi – samarqandlik otashin ma’rifatparvar, talantli publitsist Saidrizo Alizodaning ijtimoiy-siyosiy va ijodiy faoliyati to‘g‘risida yangi-yangi ma’lumotlar bergandi. «Priziv»dagi korrespondensiya avtori esa ozarbayjon yozuvchisi Rasul Rasulovdir. U Farhol Tag‘iyevich bobosi Saidrizo Alizodaning qabrini izlay-izlay, nihoyat, topganligi to‘g‘risida qiziqarli hikoya qiladi. «Priziv»ning «Katta rahmat sizga, qadrli vladimirliklar!» deb nomlangan ushbu materialini bugun «Lenin yo‘li» o‘quvchilariga ham taqdim etamiz.
***
Bu minnatdorchilik so‘zlari O‘rta Osiyoning keksa inqilobchisi, ma’rifatparvari, jurnalisti va publitsisti Rizo Alizodaning nabirasi Farhod Tagiyevich Alizoda so‘zlab bergan hikoyalarni jon qulog‘i bilan tinglagan hamma kishilarga atalgan.
Xo‘sh, kasbi jihatidan geolog bo‘lgan qadimiy samarqandlik Farhod Alizodaga vladimirliklar nimasi jihatidan yoqib qoldi?
- Oh, Vladimirga qilgan bu sayohatim chog‘ida qanchalik saxiy odamlar bilan uchrashganligimni bilsangiz edi, hurmatli yozuvchi! Mana buni haqiqiy saxiylik va hamdardlik desa bo‘ladi!
- Farhod Tagiyevich, agar sir bo‘lmasa, bir boshdan gapirib bering, xursandchiligingiz boisini o‘rtoqlashing, - deyman unga to‘liqroq tasavvur olmoq uchun.
Oxiri u xotirjamlashdi va o‘z hikoyasini boshladi.
…Bokulik Maresev – Ikkinchi jahon urushi qatnashchisi, tank komandiri, filologiya fanlari kandidati, Ozarbayjon SSR Fanlar akademiyasining Nizomiy nomidagi Adabiyot instituti katta ilmiy xodimi, SSSR Jurnalistlar soyuzi a’zosi va Taganrog shahrining faxriy grajdani Mursal Majid o‘g‘li Mursalovni bilarsiz. Shu kishi 1976 yili O‘zbekistonda ilmiy komandirovkada bo‘lib, Ozarbayjon va O‘rta Osiyo xalqlarining do‘stligi haqidagi og‘zaki ijodiyot materiallarini o‘rganayotganida arxivlardan bobom Saidrizo Alizodaning katta hajmdagi qo‘lyozmalarini, e’lon qilingan materiallari va ilmiy ishlarini to‘pladi.
Arxiv materiallari orqali bobomning inqilobchilik va ma’rifatparvarlik faoliyatidan yetarli xabardor bo‘lgan urush qahramoni ko‘p o‘tmay u kishining yorqin xotirasini abadiylashtirish zarurati haqidagi masalani qo‘ydi hamda ko‘hna Samarqandning ko‘chalaridan biri Saidrizo Alizoda nomi bilan atalishiga erishdi. Bu kun bobomni yaxshi bilgan shahar mehnatkashlari uchun, uni ko‘rmagan bo‘lsalar-da, asarlarini o‘qigan, oqsoqollarning u kishi haqidagi xotiralarini tinglagan barcha odamlar uchun chinakam katta bayram bo‘ldi.
Va mana, men – shu ajoyib insonning nabirasi – o‘z oldimga bobom qabrini topish hamda tabarruk xoklarini shahar va respublika tashkilotlari yordamida ona Samarqandga eltib ko‘mishni asosiy vazifa qilib qo‘ydim. Menga eng muhim narsa, ya’ni bobom Saidrizo Alizoda qachonlardir "Vladimir turmaxonasida bo‘lganligi ma’lum edi. Qisqasi, Vladimir bobomning qabrini topish uchun boradigan muhim joylarimdan biri bo‘lib turardi. Moskvaga uchdim. U yerdan esa Vladimirga taksida borishga to‘g‘ri keldi.
Vladimir shahriga biz kunduz soat beshlarda yetib bordik. Shunday bo‘lsa ham, moskvalik taksichi hamrohim hoziroq sobiq turmaxonaga borishni maslahat berdi.
- Olib borib qo‘yaman, Farhod Tagiyevich. Mana ko‘rasiz, men bilan borsangiz, bobongiz haqida albatta biror bir ma’lumot topasiz.
- Ketdik, qadrdonim Aleksey, - dedim rozi bo‘lib. Shofyorning odamoxunligi menga dalda bo‘lgandi.
Ish kuni tugay deb qolgan bo‘lsa-da, ma’muriyat xodimlari meni qabul qilishdi. E’tibor bilan tinglab, hujjatlarni o‘qib chiqdilar:
- Xo‘p, mayli, qadrli nabira. Bobongizning bu yerda bo‘lgan-bo‘lmaganligini tasdiqlovchi dalillar topish uchun hamma choralarni ishga solamiz. Ammo bu bir soatlik ish emas, siz, yaxshisi, ertaga kiring. O‘rtoqlarni ajratib, bobongiz haqidagi materiallarni topamiz.
Ma’muriyat vakillarining bu muomalasidan mamnun bo‘lib chiqdim.
- Xo‘sh, qanday, - qiziqish bilan so‘radi moskvalik shofyor. – Umidvor bo‘ladiganmi, ishqilib?
- Menimcha, hammasi a’lo bo‘ladi, - ishontirdim poytaxtlik do‘stimni. U meni «Vladimir» mehmonxonasiga olib borib qo‘yib, bir-birimizning manzillarimizni yozib olganimizdan so‘ng xayrlasharkan, dedi:
- Farhod Tagiyevich, Moskvadagi uyimga chin dildan taklif qilaman.
- Aleksey, siznikida albatta bo‘laman, ko‘magingiz uchun tashakkur.
«Vladimir» mehmonxonasida menga alohida e’tibor bilan qarashdi. Shaharga chor atrofdan oqib keluvchilar qanchalik ko‘p bo‘lmasin, darhol yaxshigina xona ajratib berdilar.
Ertalab Vladimirning allaqachongi kishilaridan biri – bu yerga uzoq Abxaziyadan kelgan va o‘z taqdirini shu shahar bilan bog‘lagan janublik Yuriy Aleksandrovich Gavraliy bilan uchrashib qoldim.
- Aziz hamyurtimiz, - dedi u, - shahrimiz Vladimirda bobongiz singari hurmatli kishilar dafn qilinadigan faxriy xiyobon bor. Xohlasangiz, hozir shahar ijrokomi raisiga birgalikda boramiz. U yerda albatta zarur javobni olasiz.
Vladimir shahri ijrokomining raisi o‘rtoq Matazin darhol xodimlariga topshiriqlar berdi, bobomning qabrini bilishi mumkin bo‘lgan kishilarni topishga ko‘maklashdi. Bir qancha hujjatlarni titkilashga, o‘nlab vladimirliklarni «bezovta» qilishga to‘g‘ri keldi. Va shunday qilib izlashlar muvaffaqiyatli tugadi - Saidrizo Alizodaning qabri topildi.
Vladimirliklarning, ular o‘zlari aytganlaridek, bu xayrli ishda sidqidildan qatnashganliklari qalbimni to‘lqinlantirib yubordi. Hammadan ham «Vladimir» mehmonxonasi shvetsari, men uchun bir umr unutilmas bo‘lib qolgan keksa inson Fyodor Ignatevichning munosabatidan to‘lqinlanmay iloj yo‘q edi. U keksa bo‘lishiga qaramay, kunora bobom qabriga gullar eltib qo‘yarkan.
Inqilobchi bobom xotirasi uchun qilingan mana shu barcha yaxshi ishlar uchun qadrli vladimirliklarga o‘zbekchasiga qo‘limni ko‘ksimga qo‘yib, deyman:
- Katta rahmat sizga!
***
Farhod Tag‘iyevich Alizoda bobosining ko‘pgina kitoblarini, maqolalarini, matbuotdagi publitsistik chiqishlarini to‘pladi. Shuningdek, u Saidrizo Alizoda muharrirlik qilgan Sharqning ilk jurnallaridan biri «Shu’lai inqilob»ning anchagina sonlarini topishga muvaffaq bo‘ldi. Inqilobchi Saidrizo Alizoda va ulug‘ gumanist yozuvchi Sadriddin Ayniy bu mehnatlari uchun yigirmanchi yillardayoq O‘zbekiston maorifining xizmat ko‘rsatgan arbobi sifatida tan olingandilar.
Saidrizo Alizoda qaysi yilidir Vladimir Ilich Leninga 12 betdan iborat minnatdorchilik maktubi ham yo‘llagandi. Ayni paytda bu xatni izlash ishlari borayotir.
- Rahmat sizga, qadrli vladimirliklar!
Rasul RASULOV,
yozuvchi, Boku shahri.
Redaksiyadan: Ha, inqilobchi publitsist, otashin muharrir Saidrizo Alizoda haqida juda ko‘p ma’lumotlar topildi, ilmiy-ijodiy faoliyati yuzasidan kitobcha yaratildi. «Priziv»da bosilgan va hozirgina siz o‘qigan materialda bayon etilganidek, uning qabri ham ma’lum. Taniqli ma’rifatparvarning nabirasi Farhod Alizoda bobosi xokini Samarqandga keltirib ko‘mish uchun sadoqat bilan yelib-yugurayotganligini ham bilib oldingiz. Farzandlik burchini oxirigacha o‘tash namunasini ko‘rsatgan F.Alizodaga shahrimiz jamoatchiligi, ayniqsa Samarqand shahar soveti ijroiya komiteti zarur yordam berishi lozim. Saidrizo Alizoda samarqandlik edi. Shunday ekan, uning xoki uchun ko‘hna zaminimiz boqiylik go‘shasi ham bo‘lmog‘i kerak.
(“Lenin yo‘li”, hozirgi “Zarafshon” gazetasining 1977 yil 2 avgust, 153-sonidan olindi).
