Ахборот хуружлари

Араб диёридаги ўлкалар орасида Ливия яқин ўтмиши билан кўпгина давлатлар учун ибрат намунаси дейиш мумкин. Бугун бу ўлкада ижтимоий ҳаёт бирмунча издан чиққан, давлат бошқаруви анча нобоп.

Савол туғилиши табиий, унда нимаси ибратли? Гап шундаки, бир вақтлар Европа давлатларидан бирининг мустамлакаси бўлган Ливия Муаммар Каддафий даврида гуллаб-яшнайди. Таҳлилчиларга кўра, мамлакат ялпи ички маҳсулоти Буюк Британия, Франсия каби ривожланган давлатларникидан ортиб кетади.

Аммо таассуфки, фитна ортидан оломон юрт раҳнамоси ўлдирилади. Яқин ўтмишда бошқа бирон бир ахборот хуружининг охири бундай фожеа билан тугамаган. Чунки одамларнинг кўчага чиқиши, Каддафийга давлат раҳбарлигини топширишини талаб қилиши фақат кулфат ва ташвиш келтирди. Бир пайтлар чодирларда яшаб юрган одамлар гарчи ижтимоий-иқтисодий ҳаёт ҳеч бир ривожланган юртдагидан қолишмайдиган даражага чиққанига қарамай, диктатор демократияга амал қилмаяпти, деган “чақириқлар”га лаққа тушди...

Орани бузиш - фитна

Икки кишининг ўртасида бўладими, жамиятдами, фарқи нима – бузғунчиликнинг сабаби фитна дейилган. Зотан, бу калимани аждодларимиз минг йилларки, ишлатиб келишган. Фитна деганда бузғунчилик, махфий равишда зарар етказишга уриниш, фасод қўзғашни тушунамиз.

Бугун у ахборот хуружлари ёки бошқа ном билан аталиши мумкин. Нима бўлганда ҳам унга рўбарў келинганда тўғри ҳаракат қилинмаса, оқибати ҳеч вақт яхшилик билан тугамайди.

Шунинг учун муқаддас китобларда ақл-фаросати ва онгини ишлатмайдиган, ўзининг ким эканлигини англаб етмаган, бугунги куннинг ҳузур-ҳаловати билан яшаб, эртаси ҳақида, Ватан тинчлиги, миллат осойишталиги ҳақида қайғурмайдиган кимсалар ҳақида шундай марҳамат қилинади:

“Жаҳаннам учун жинлар ва инсонларнинг кўпчилигини яратганмиз. Уларда қалблар бор, (лекин) улар билан “англамайдилар”. Уларда кўзлар бор, (лекин) улар билан “кўрмайдилар”. Уларда қулоқлар бор, (лекин) улар билан “ешитмайдилар”. Ана ўшалар ҳайвонлар кабидирлар. Балки, улар (янада) адашганроқдирлар. Айнан ўшалар ғофиллардир”.

Тафсир китобларида ушбу оятдаги “англамайдилар”, “кўрмайдилар”, “ешитмайдилар” феъллари мажозий маънода айтилган бўлиб, ҳақ гапни эшитсалар-да, тафаккур қилмаганлари, ҳидоят ва тўғри йўлни кўрсалар-да, унга юрмаганлари, панду насиҳатни эшитсалар-да унга амал қилмаганлари қораланмоқда.

Айтилишича, фитна ёмон, кўнгилсиз ҳолат бўлиш билан бирга, у инсонларни имтиҳон қилади, сарагини саракка, пучагини пучакка ажратади. Фитна пайтида одамларнинг асл ҳолати ошкор бўлади, қалбида яшириниб ётган чўкиндилари юзага қалқийди, бор сурати намоён бўлади.

Туркия типик мисол

Фитна, борингки, ахборот хуружлари одатда ривожланаётган ва гегемон давлатлар изнидан чиқиб кетаётган ўлкаларда амалга оширилади. Аниқроғи, ўша юртларда “тарғиб-ташвиқ” қилинади.

Дунёда ўз сўзини айтишга интилаётган, бунинг учун етарлича салоҳиятга эга эканлигини намоён қилаётган Туркия бунга яққол мисол бўлиши мумкин. Зеро, қардошларимиз сўнгги 10-15 йилликда бир нечта ахборот хуружларини бошидан ўтказди. Мисол учун, мамлакатда ҳарбий тўнтаришга уриниш бўлганини кўпчилик билади.

Аҳамиятли томони шундаки, турклар айрим халқлардан кўра, фитнага қарши кучли иммунитетга эга экан: ахборот хуружи ортидан қуролли қаршилик юз берганда халқ кўчага чиқди. Юрт раҳбарини, амалдаги ҳукуматни ҳимоя қилиб, керак бўлса, кўксини ўққа тутиб беришини намоён қилди. Оқибат нима бўлди, бир неча кунлик тўполондан сўнг ижтимоий-иқтисодий ҳаёт ўз ўрнига қайтди. Аниқроғи, фитна қўзғаганлар мақсадига етолмади. Энг муҳими, халқ хотиржам ҳаётини қўлдан бой бермади.

Масалага кўп чуқур кириб бормаганда ҳам Россия-Украина урушида Туркия қандай йўл тутгани, Тоғли Қорабоғда озар қардошлари манфаатларини айнан Туркия таъминлаб бергани кундай равшан. Бундан ташқари, мамлакат Сурияда давлат бошқарувини алавийлардан тортиб олиб, ўз хайрихоҳларига олиб берди. АҚШнинг гумаштаси бўлган Исроилни ҳудудга оралаб кетишига йўл қўймаяпти.

Мусулмон олами, турк дунёси бирлигини таъминлашда катта мақсадлар билан иш олиб бораётганини оддий одам ҳам билиб турибди. Айнан шунинг ортидан Туркияда яқинда яна бир шовқин кўтарилди.

Воқелик тафсилотлари ҳаммага аён, хулоса шуки, мамлакат ахборот хуружи – фитналарга учмаслик борасида яна кучли иммунитетга эга эканини кўрсатди: Омма шовқин тўполонга айланиб кетишига йўл қўймади, ахборот хуружини уюштираётганларнинг ортидан югурмади. Ҳукумат ҳам жазавага тушиб, масалага аралашиб кетмади – шунчаки кузатди. Оқибатда эса шу халқ, Туркия Республикаси ютди.

Ливияда бир пайтлар бошланган тўполон излари ҳануз кенгайиб, гоҳ торайиб бормоқда. Туркия эса танлаган йўлида собитқадам давом этяпти...

Хулоса қилманг ёки бўлган воқеа

Айни пайтда миллат ўлароқ турли фитналардан холи эмасмиз. Масалан, диндан ўз мақсадлари йўлида фойдаланаётганларнинг ахборот хуружлари. Қолаверса, “оммавий маданият” ва “демократия” ниқоби остида турли институтлар ўзларининг тарғибот майдонларини кенгайтириш ҳаракатида.

Майли, бу каби баланд “парда”ларга бизнинг “овозимиз” тушмас. Аммо фитна сабаб ҳар ким ўзининг ҳақиқий қиёфасини, асл башарасини намойиш этиши ҳақида бир дўстимиз шу кунларда гувоҳ бўлган воқеани бўлишиш айни муддао деб ўйлайман.

- Фитна юрт ташқарисидан туриб ҳам, ичкаридан ҳам амалга оширилиши мумкин, - дейди у. – Гоҳида у якка шахсга қаратилиши ҳам мумкин.

Туманлардан бирига бориш учун таксида кетаётгандик. “Ҳой д...б нега йўл бермайсан?” деган баланд овоз сабаб ёнга қарадим. Хуллас, у томондан нималар айтилмади, биз кетаётган машина эгаси, аввалига оғирроқ бўлишни маслаҳат қилди. Наф бўлмагач, бошқа гапирмасдан йўлда давом этди.

Тўғриси, ҳайдовчимизга айтилган гаплар унча-мунча одамни қуюшқондан чиқариши мумкин эди. Аммо жавобсиз қолдирилгани менинг ҳайратимни ошириб юборди. Демак, мумкин экан, зўрларнинг нафсига кучи етиши рост экан...

Жиддий ўйлаб кўрилса, бу ҳам ахборот хуружи - даҳанаки тортишув, қўлга эрк берилишига, унинг ортидан жабр кўрган аламини олишга интилишига сабаб бўлиши мумкин эди.

Айтилишича, фитна вақтида чинакам иймонга эга бўлганлар кимлару, қалбида куфр яшириниб ётганлар кимлар - ҳаммаси равшан бўлади. Мўминлар ўз йўлларида собит бўладилар ва юз бераётган воқеа-ҳодисаларни бир синов деб қабул қиладилар. Шу билан бирга, бу фитналар уларнинг чиниқиб боришларига ҳам хизмат қилади.

Жамиятда турли фитналар бошланганда халқ учун энг тўғри йўл – юрт раҳбарига, ҳокимларга итоат этиш, уларнинг фармонларини бажариш экан. Чунки бундай вақтда қандай қилиб бўлса ҳам мамлакатда фуқароларга тинчликни таъминлаб бериш ва фуқароларнинг фаровон ҳаёт кечириши учун бошқаларга нисбатан қаттиқ қайғурадиган, мана шунга интилиб яшайдиган инсон фақат юрт раҳбари бўлар экан.

Ё.МАРҚАEВ.