Нега фарзандларимизда нотиқлик кўникмаси яхши эмас?
Очиғи, бу муаммо ҳақида кўп йиллардан бери ўйлайман ва ўзимга-ўзим ана шу саволни бераман.
Ёшлар билан кўп суҳбатлашаман. Афсуски, уларнинг аксариятида сўзлаш ва фикрлаш қобилияти деярли йўқ. Баъзилари мустақил фикрлашга эга бўлгани билан сўз бойлиги етмайди, нутқ айтишдан тортинади ва кўпчилик олдида гапиришга уялади, ҳаяжонга тушади.
Нега шундай? Келинг, бир таҳлил қилайлик.
Фанда нотиқлик санъати деган йўналиш бор. Бу аудитория олдида сўзлашиш маҳоратини, ўз нутқи ёрдамида тингловчиларга самарали таъсир қилиш сирларини, нотиқлик маданиятини ўргатади.
Лекин бизда бу фанга эътибор деярли йўқ. Масалан, мактабларда кўплаб ўқитувчиларнинг нутқи ноқис, заиф. Шунинг учун унинг билими қанчалик чуқур ва тугал бўлмасин, ўзига ҳам, ўқувчига ҳам таъсири кам бўлади. Она тилида пухта, лўнда ва ширадор нутқ туза олиш тажрибаси ва маҳорати математика ўқитувчиси учун ҳам бирдай зарурий эҳтиёж саналади. Ўқитувчи равон ва гўзал ифодаларга бой нутқи билан ўқувчиларини маҳлиё этиб, бермоқчи бўлган билимини ёш авлод шуурига осонликча сингдиради.
Афсуски, мактабга ўқитувчиларни ишга олиш, ишга олгандан кейин унинг нотиқлик имкониятини назорат қилиб бориш ҳеч кимнинг хаёлига келмайди. Шунинг учун фарзандларимиз ҳам фикрини теран тушунтириш, мақсадини дадил айтиш, режаларини аниқ ифода этиш, қолаверса, чиройли суҳбатлашиш борасида қийналишади.
Шулардан келиб чиқиб, мактаб тизимида маънавият, маърифат ва нутқ маданияти ишларини тубдан ўзгартириш лозим. Биринчи навбатда она тили ва адабиёт ҳамда жамиятшунослик дарсларига жиддий ислоҳотлар киритилиши керак. Дарсликларга янги турдаги нутқ сўзлаш ва баҳс қилиш маҳорати соатларини киритиш лозим.
Бундан ташқари, юқори синфларда тил ва адабиёт дарсларида қўшимча баён, яъни турли мавзу ва кичик ҳикоялар ҳақида мустақил фикр юритиб ёзма ишларни кучайтириш зарур, деб биламан. Зеро, нутқ сўзлаш ва ёзма мустақил фикр юритиш маҳорати орқали ҳар бир ўқувчининг билим даражаси ва савияси яққол кўринади.
Фозилжон Абдураупов.
***
Бугун ушбу мақола муаллифи Ф.Абдурауповнинг туғилган куни.
Фозилжон ака 1948 йил 13 августда Самарқанд шаҳар Эски Қаландархона маҳалласида туғилган.
1968-1973 йилларда Самарқанд давлат университетининг рус филологияси факультетида таҳсил олган. Сўнгра салкам 20 йил "Ленинский путь" (ҳозирги "Самаркандский вестник") газетасида таржимон, мухбир, катта мухбир, бўлим бошлиғи, бирлашган нашриёт директори лавозимларда фаолият олиб борган.
2005 йилдан 2016 йилгача Навоий вилояти Зарафшон шаҳридаги "Олтин водий" газетасида бош муҳаррир ўринбосари, масъул котиб бўлиб ишлаган.
2017 йилдан бери нафақада. Аммо вақтли матбуотда долзарб мақолалари билан қатнашиб туради.
