“Рақамли суд” тизими жорий этилади
Ўзбекистонда суд жараёнларини рақамлаштириш, ишларнинг натижасини башорат қилиш учун сунъий интеллектни жорий этиш режалаштирилмоқда.
2030 йилгача “Рақамли суд” концепциясини инобатга олган ҳолда 162 та янги суд биноси қурилади.
Шу ва бошқа режалар, вазифалар давлатимиз раҳбарининг шу йил 21 август куни қабул қилинган “Судлар фаолиятига сунъий интеллект технологияларини жорий этиш орқали одил судловга эришиш даражасини ошириш ҳамда суд тизимининг моддий-техник таъминотини яхшилашга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги фармонида белгиланди.
Фармонга кўра, мамлакатимизда “Рақамли суд” концепцияси босқичма-босқич жорий этилади. 2025 йил охиригача Тошкент шаҳрида тажриба тариқасида рақамли технологиялар билан жиҳозланган замонавий суд заллари пайдо бўлади. Тажриба натижаларига кўра, концепция 2026-2027 йилларда босқичма-босқич республиканинг барча судларига татбиқ этилади.
Судларга мурожаатлар фақат электрон шаклда қабул қилинади ва суд ишлари тўлиқ рақамли кўринишда юритилади. Масалан, илгари аксарият ҳолларда фуқаролар ва тадбиркорлар ариза ёки даъвони қоғоз шаклида, суд девонхонасига шахсан келиб топширарди. Бу қўшимча вақт ва харажатларни талаб қиларди.
Процесс иштирокчилари судьянинг рухсатисиз суд биносига келмаслиги ва суд мажлисига масофадан туриб уланиши мумкин. Суд харажатлари онлайн ҳисоблаб чиқилади ва тўланади, бу эса коррупция хавфини камайтиради.
Фуқаролар даъво аризаси беришдан олдин сунъий интеллект ёрдамида суд жараёнининг эҳтимолий натижасини ва у билан боғлиқ харажатларни башорат қилиш имкониятига эга бўлади.
Шунингдек, тарафлар барча иш материаллари билан электрон тарзда танишишлари мумкин бўлади, мажлис баённомалари реал вақт режимида автоматик тарзда шакллантирилади, суд ҳужжатлари лойиҳалари эса тизим томонидан генерация қилинади.
Фармон билан 2025-2027 йилларда суд-ҳуқуқ соҳасини рақамлаштириш дастури тасдиқланди. Унда норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни таҳлил қилиш платформасини ишга тушириш, суд ҳужжатларини автоматик тайёрлаш учун дастурий таъминот яратиш, my.sud.uz порталида сунъий интеллектга асосланган виртуал маслаҳатчини жорий этиш, шунингдек, янги интерактив хизматлар ва “Шахсий кабинет” платформасининг янгиланган версиясини ишлаб чиқиш назарда тутилган.
Бундан ташқари, 5 йил муваффақиятли ишлаган судьяларни ҳозиргидек 10 йилга эмас, бирданига муддатсиз даврга тайинлаш режалаштирилмоқда. Шунингдек, судьялик лавозимига кўтарилиш ва қайта тайинланишнинг аниқ мезонларини белгилаш, суд раислари ва Судьялар олий кенгаши аъзоларини сайлашда судьялар ҳамжамиятининг иштироки жараёнини демократлаштириш таклиф этилмоқда.
2025 йил якунига қадар Олий суд ва тергов органлари ўртасида электрон маълумотлар алмашинувини йўлга қўйиш, жарималарни кузатиш ва тўлаш бўйича мобил илова ишлаб чиқиш, “Рақамли ҳукумат” тизими маълумотлар базаларини суд тизими билан интеграция қилиш, шунингдек, маъмурий ишлар бўйича ҳужжатларни Ички ишлар вазирлигининг “E-ma'мурий иш” тизими орқали электрон шаклга ўтказиш режалаштирилган.
Судларнинг моддий-техник базаси ва судьяларнинг ижтимоий ҳимоясига алоҳида эътибор қаратилди. 2025-2030 йилларга мўлжалланган режада 162 та янги бино қуриш, 82 та судни реконструкция қилиш ва 93 тасини капитал таъмирлаш, судьяларни хизмат уйлари билан таъминлаш кўзда тутилган.
Янги бинолар “Рақамли суд” концепцияси ҳамда фуқаролар ва суд тизими ходимлари учун замонавий шароитлар яратишни инобатга олган ҳолда барпо этилади.
Шунингдек, қайд этилишича фуқаролик ва иқтисодий судлар томонидан кўриб чиқилаётган даъволарнинг катта қисми низосиз ишлардир. Шу муносабат билан бундай масалаларни кўриб чиқишни маъмурий органларга (нотариусларга) ўтказиш режалаштирилмоқда.
Яна бир муҳим янгилик, мазкур фармон билан маъмурий ва иқтисодий ишлар экстерриториал тартибда, яъни ҳудудларга боғламасдан кўриб чиқилиши белгиланди.
И.Ҳамроқулов,
Самарқанд шаҳар иқтисодий суди раиси.
