Сунъий интеллект – имкониятми ёки қарамлик?
Замонавий технологиялар ҳаётимизни тубдан ўзгартириб юборди. Ҳар куни ишимизни енгиллаштирадиган қурилмалар, дастурлар ва хизматлар пайдо бўлмоқда. Улардан энг замонавий ва таъсирчанларидан бири – бу сунъий интеллект.
Бугунги кунда сунъий интеллект нафақат бизнес, соғлиқни сақлаш, таълим ёки транспорт соҳаларида, балки оддий одамларнинг кундалик ҳаётида ҳам фаол ишлатилмоқда. Хусусан, ёшлар орасида сунъий интеллект имкониятларидан фойдаланиш тобора оммалашмоқда. Дастлаб бу қизиқиш сифатида бошланган бўлса, бугун бу ҳолат кўплаб вазифаларни бажараётганда тўлиқ қарамликка айланиб бормоқда. Масалан, оддий ёзма топшириқларни бажаришда кўпчилик талаба ChatGPT, Grammarly, DeepL ёки бошқа сунъий интеллект воситаларидан фойдаланяпти. Бу, бир томондан, вақтни тежайди, ишонч ҳосил қилади. Аммо иккинчи томондан, ёшлар мустақил фикрлаш, таҳлил қилиш ва ўз фикрини ифода этиш кўникмасини аста-секин йўқотмоқда.
Статистика нимани кўрсатмоқда?
2023 йил Европа Иттифоқининг Таълим Инновациялари Маркази томонидан олиб борилган сўровга кўра, талабаларнинг 78 фоизи топшириқларни ёзишда сунъий интеллект воситаларидан фойдаланишини тан олган. Уларнинг 65 фоизи бу воситаларсиз топшириқларни бажара олишига ишонмаслигини билдирган.
Ўрта мактаб ўқувчилари орасида эса ҳар 10 нафар ўқувчидан 6 нафари ўз вазифаларини сунъий интеллект ёрдамида “автоматик” тарзда бажаришга одатланган.
Бу рақамлар шунчаки сон эмас — улар бизни ўйлантириши керак. Чунки ҳар бир технологик ютуқ билан бирга жавобгарлик ҳам ортади.
Сунъий интеллект реферат ёзяпти, талаба эса...
Бир университетда профессор талабаларига реферат ёзишни буюрган. 30 та топшириқнинг 22 таси бир хил оҳангда, грамматика жиҳатдан мукаммал, аммо мазмунан ясси бўлиб чиққан. Текширув натижасида уларнинг барчаси сунъий интеллект ёрдамида ёзилгани аниқланади. Бу ҳолат нафақат талабанинг билими, балки унинг ҳалоллигига ҳам путур етказади.
Яна бир мисол: ўрта мактаб ўқувчиси ўз дарслари учун доим ChatGPTдан фойдаланади. Бошланишда бу унга ёрдам бергандек туюлади, лекин бир неча ой ўтиб устозлар унинг оғзаки нутқи сустлашганини, сўз бойлиги камайганини сезишади.
Бу каби мисоллар бутун дунё бўйлаб кўп учрайди ва уларнинг барчаси бир ҳақиқатни тасдиқлайди: сунъий интеллект – имконият, лекин нотўғри фойдаланилса, у ўсиш эмас, тўхташга олиб келади.
Ечим борми?
Албатта, ечим бор. Сунъий интеллект воситаларидан фойдаланишни тақиқлаш эмас, балки уларни тўғри ва онгли қўллаш маданиятини шакллантириш лозим. Ёшларни сунъий интеллектга қарам эмас, балки ундан фойдаланишни биладиган, уни ўзининг билимини ошириш воситасига айлантира оладиган етук шахсларга айлантириш керак.
Таълим муассасаларида сунъий интеллект мавзусига оид дарслар, семинарлар ва очиқ мулоқотлар ташкил қилиш фойдали бўлади. Шунингдек, ота-оналар ва устозлар фарзандларининг технологиялардан қандай фойдаланаётганини кузатиши, уларга керакли кўрсатмалар бериб бориши муҳим.
Сунъий интеллект – бу дарё. У сизни олиб кетадими ёки сиз унга йўл кўрсатасизми – бу ўз қўлингизда. Келинг, фарзандларимизни бу дарёда оқиб кетмайдиган, балки ўз йўлини топадиган, мустақил ва онгли инсонлар этиб тарбиялайлик!
Достон Пирназаров,
Самарқанд давлат чет тиллар институти Нарпай хорижий тиллар факультети стажёр-ўқитувчиси.
