Sun’iy intellekt – imkoniyatmi yoki qaramlik?
Zamonaviy texnologiyalar hayotimizni tubdan o‘zgartirib yubordi. Har kuni ishimizni yengillashtiradigan qurilmalar, dasturlar va xizmatlar paydo bo‘lmoqda. Ulardan eng zamonaviy va ta’sirchanlaridan biri – bu sun’iy intellekt.
Bugungi kunda sun’iy intellekt nafaqat biznes, sog‘liqni saqlash, ta’lim yoki transport sohalarida, balki oddiy odamlarning kundalik hayotida ham faol ishlatilmoqda. Xususan, yoshlar orasida sun’iy intellekt imkoniyatlaridan foydalanish tobora ommalashmoqda. Dastlab bu qiziqish sifatida boshlangan bo‘lsa, bugun bu holat ko‘plab vazifalarni bajarayotganda to‘liq qaramlikka aylanib bormoqda. Masalan, oddiy yozma topshiriqlarni bajarishda ko‘pchilik talaba ChatGPT, Grammarly, DeepL yoki boshqa sun’iy intellekt vositalaridan foydalanyapti. Bu, bir tomondan, vaqtni tejaydi, ishonch hosil qiladi. Ammo ikkinchi tomondan, yoshlar mustaqil fikrlash, tahlil qilish va o‘z fikrini ifoda etish ko‘nikmasini asta-sekin yo‘qotmoqda.
Statistika nimani ko‘rsatmoqda?
2023 yil Yevropa Ittifoqining Ta’lim Innovatsiyalari Markazi tomonidan olib borilgan so‘rovga ko‘ra, talabalarning 78 foizi topshiriqlarni yozishda sun’iy intellekt vositalaridan foydalanishini tan olgan. Ularning 65 foizi bu vositalarsiz topshiriqlarni bajara olishiga ishonmasligini bildirgan.
O‘rta maktab o‘quvchilari orasida esa har 10 nafar o‘quvchidan 6 nafari o‘z vazifalarini sun’iy intellekt yordamida “avtomatik” tarzda bajarishga odatlangan.
Bu raqamlar shunchaki son emas — ular bizni o‘ylantirishi kerak. Chunki har bir texnologik yutuq bilan birga javobgarlik ham ortadi.
Sun’iy intellekt referat yozyapti, talaba esa...
Bir universitetda professor talabalariga referat yozishni buyurgan. 30 ta topshiriqning 22 tasi bir xil ohangda, grammatika jihatdan mukammal, ammo mazmunan yassi bo‘lib chiqqan. Tekshiruv natijasida ularning barchasi sun’iy intellekt yordamida yozilgani aniqlanadi. Bu holat nafaqat talabaning bilimi, balki uning halolligiga ham putur yetkazadi.
Yana bir misol: o‘rta maktab o‘quvchisi o‘z darslari uchun doim ChatGPTdan foydalanadi. Boshlanishda bu unga yordam bergandek tuyuladi, lekin bir necha oy o‘tib ustozlar uning og‘zaki nutqi sustlashganini, so‘z boyligi kamayganini sezishadi.
Bu kabi misollar butun dunyo bo‘ylab ko‘p uchraydi va ularning barchasi bir haqiqatni tasdiqlaydi: sun’iy intellekt – imkoniyat, lekin noto‘g‘ri foydalanilsa, u o‘sish emas, to‘xtashga olib keladi.
Yechim bormi?
Albatta, yechim bor. Sun’iy intellekt vositalaridan foydalanishni taqiqlash emas, balki ularni to‘g‘ri va ongli qo‘llash madaniyatini shakllantirish lozim. Yoshlarni sun’iy intellektga qaram emas, balki undan foydalanishni biladigan, uni o‘zining bilimini oshirish vositasiga aylantira oladigan yetuk shaxslarga aylantirish kerak.
Ta’lim muassasalarida sun’iy intellekt mavzusiga oid darslar, seminarlar va ochiq muloqotlar tashkil qilish foydali bo‘ladi. Shuningdek, ota-onalar va ustozlar farzandlarining texnologiyalardan qanday foydalanayotganini kuzatishi, ularga kerakli ko‘rsatmalar berib borishi muhim.
Sun’iy intellekt – bu daryo. U sizni olib ketadimi yoki siz unga yo‘l ko‘rsatasizmi – bu o‘z qo‘lingizda. Keling, farzandlarimizni bu daryoda oqib ketmaydigan, balki o‘z yo‘lini topadigan, mustaqil va ongli insonlar etib tarbiyalaylik!
Doston Pirnazarov,
Samarqand davlat chet tillar instituti Narpay xorijiy tillar fakulteti stajyor-o‘qituvchisi.
