Булунғурдаги «жаннат» боғлари
Яратилган имкониятлар туфайли юртимизда тадбиркорликнинг янги турлари кириб келмоқда. Масалан, Булунғур дала-даштларида дунёда энг тез ўсувчи бешта, чиройли гулловчи 20 та дарахтнинг биттаси ҳисобланадиган павловния ўсади деб ким ҳам ўйлаган эди. Қаловини топиб, қорни ҳам ёндирувчи тадбиркорларимиздан бири Сожида ЖАББОРОВА бунинг уддасидан чиқибди.
Стоматолог боғбон
- Асли касбим стоматолог – тиш дўхтириман, - дейди опа. – Касбим тақозосига кўра, кўп вақтимни ижтимоий тармоқларни кузатиб ўтказардим. Ҳар гал унинг «саҳифаларини» очганимда олдимдан Хитой мамлакатида ўсувчи павловния деб ном олган дарахт ҳақидаги маълумотларга дуч келаверардим. Аста-секин унга қизиқишим орта бошлади. «Дунёда энг тез ўсувчи, йилига беш метргача бўй берувчи бу ноёб дарахтни наҳотки ўзимизда ўстириб бўлмаса» деган хаёл менга тинчлик бермади. Самарқанд шаҳрида «Гардер Ширинов агро» оилавий корхонасини ташкил қилиб, Хитойдан ушбу дарахтнинг уруғ ва қаламчаларини олиб келдим. Уруғдан олинган кўчат ўз гибритини йўқотар экан. Сифатли ёғоч олиш учун унинг қаламчаларини кўпайтиришга эътибор қаратдик. Натижа ёмон бўлмади. Бироқ мақсадга эришиш учун бизга ер керак эди.
Паст Дарғом туманидан ижарага олган 6 гектар ташландиқ ерни ёввойи ўт-ўланлардан тозалаш учун роса овора бўлдик. Орадан уч йил ўтса ҳамки ерга ёлчимай юрганимизда вилоятга янги ҳоким келганини эшитиб ҳузурига бордим. Эркинжон Турдимовга дардимни айтдим. У киши «нима инвестиция киритмоқчисиз?» деди. Мен «Дунёда энг қимматбаҳо дарахт ўстирмоқчиман» дедим. Ҳоким масалани дарров ечди. Булунғур туманининг Нурли йўл, Кичик Килдон, Сайилтепа маҳалла фуқаролар йиғинлари ҳудудидан 35 гектар ер ажратилди. Дарров ишга киришдик. Яна Хитойга бориб бу гал мамлакатимиз иқлими учун мос тушадиган сифатли павловния кўчатларини танлаб олиб келдик. Ҳозирда уни кўпайтириб махсус плантацияларда парваришлаяпмиз.
«Кислород дарахт»
Павловния табиат учун ўта фойдали дарахт. Масалан, тез ўсиши, кенг барглари билан яшилликни кўпайтириб вояга етган бир туп дарахт бир кунда 22 куб карбонат ангидритни ютиб, 6 куб кислород чиқаради. Европа бу дарахтни «кислород дарахти», Хитой ва Японияда «император», «аждар дарахти» ҳам дейишаркан. Павловния экилган экинзорлар доимо яшнаб ҳаво ҳароратини 15 даражагача пасайтириб туради. Бу экологлар учун глобал иссиқликнинг олдини олишда ноёб топилма ҳисобланади.
Тадбиркорнинг изоҳ беришича, илдизи бир йилда 4,5 метргача ерга сингиб боради. Демак, 2-3 йилдан кейин уни суғоришга эҳтиёж сезилмайди. Бир йилда ўсиш тезлиги 4-5 метргача етади. Гибрид нави беш йил ичида 1,-1,5 куб ёғоч беради. Бундан ташқари, павловния ўзидан азот ишлаб чиқариш хусусиятига эга бўлиб, ернинг унумдорлиги муттасил ошиб боради.
Ҳам дарахт, ҳам сабзавот
Сайилтепа кенгликларида фаолият кўрсатаётган «Paradays garden of pavlovniya», яъни «Павловния дарахтларидан ташкил топган жаннат боғлари» майдонларида парваришланаётган ноёб дарахтларга боқиб кўз қувнайди. Боғларда гуркираб ўсаётган ниҳоллар эса ўтган йили кесиб олинган дарахтларнинг ўрнидан чиққан. Кўриниб турибдики, ушбу дарахтлар тез ўсади ва иқтисодий самарадорлиги юқори.
Шуниси эътиборлики, дарахтлар соя берадиган даражада ўсиб кетгунига қадар булунғурлик деҳқонлар павловния кўчатлари орасида (ер аҳолига бўлиб берилган) сабзи, пиёз, шолғом, лавлаги, маккажўхори, ловия каби экинларни экиб тирикчилик қилмокда.
Павловния Амударёда ҳам ўсмоқда
Тадбиркор 200 минг АҚШ доллари миқдоридаги имтиёзли кредит ҳисобига бугун 20 та иш ўрни ташкил қилган. Оқдарё ва Пайариқ туманларида эса янги кўчатхоналар барпо этилган. Бундан ташқари Булунғур туманида 20 сотих иссиқхонада павловния кўчатлари етиштирилмокда. Жорий йилнинг ўзида 270 минг туп кўчат республикамизнинг турли ҳудудларига етказиб берилди.Бугунги кунда павловнияга қизиқиш тобора ортмоқда, - дейди Сожида Жабборова. – Ҳозирча айрим вилоятлардаги ҳаваскор боғбонлар бу дарахтни парваришлашни синаб кўрмоқда. Масалан, Қорақалпоғистоннинг Амударё туманида павловния яхши ўсмоқда. Ниҳоллар бир ойда бир метр ўсиб, танаси йўғонлашиб бормоқда.
Сизлар сўраган пайтда мен Оқдарё туманида эдим. Бу ерда – Намоз Примқулов маҳалла фуқаролар йиғини ҳудудида бир гектар ерда кўчатхона қурганмиз. Бу ниҳолларни 27 гектар очиқ майдонга кўчириб боғ яратамиз, сотишимиз ҳам мумкин.
Ҳозир биз биогомус ва қаламчларнинг бир қисмини аҳолига тақсимлаб берганмиз. Улар бизга кўчат етиштириб беришади. Келгуси йилдан қаламчаларни совуқхоналарда сақлаш имконига эга бўлсак, биз йил - ўн икки ой мобайнида кўчат етиштиришимиз мумкин бўлади.
Ёнмайди, куймайди, асал беради
Дарахтнинг яна қандай афзалликлари бор, дея сўраймиз суҳбатдошимиздан.
Сожида опа ҳар бир гапини салмоқлаб, ҳаяжонланиб сўзлаб кетади:
- Ёғочнинг мустаҳкамлиги вазнига нисбатан солиштирилганда бошқа ёғоч-тахталарга қараганда анча енгил, юмшоқ ва эгилувчан. Павловния ёғочидаги чизиқлар бир текис ва чиройли. Ёғоч кўзларининг йўқлиги ва ёғсизлиги мебелсозликда қўл келади. Барглари ва ёш танаси чорва ва балиқларни боқиш учун зарур озуқа ҳисобланади. Яна бир йили қайта ўсиб чиқиши ва кам агротехник ишлов талаб қилиши эвазига бу озуқа таннархининг арзонлашувига олиб келади.
Кўчатлар учинчи йилга келиб гуллайди ва ундан шифобахш асал олиш мумкин. Катта йўл ёқалари, шаҳар кўчаларига экилганда гўзал манзара бағишлайди.
Павловния ёғочининг яхши томонлари кўп. Унча-мунча ёнмайди. Аммо уни гранула – донадор қилиб ёқилғи сифатида ишлатиш мумкин.
100 лойиҳачининг сардори
- Оила ва маҳаллани қўллаб-қувватлаш вазирлигининг Ўзбекистон аёлларнинг юзта инновацион лойиҳаси бўйича танловнинг «6 гектар майдондан 60 гектар ернинг даромадини олиш номинацияси» бўйича вилоят босқичида С.Жабборова ғолиб бўлган. - Мазкур лойиҳани амалга ошириш учун бир гектар ерга минг туп кўчат ўрнига ўн минг туп кўчат экмоқчимиз, - дейди опа. - У қандай бўлади? Павловния кўчатларини худди бута сингари қатор ораларига зич қилиб экамиз ва ҳар уч метрга битта ёғоч учун дарахт қолдирамиз. Ўртадаги патталар ҳар йили кесиб олинади ва ундан қурилиш материаллари тайёрланади. Бу борада Бирлашган Араб Амирликларидаги инвесторлар билан келишиб қўйганмиз. Пандемия карантини тугаши билан лойиҳамизни амалга оширишга киришамиз.
Кейинги йилларда мамлакатимизда амалга оширилаётган бунёдкорлик ишлари қурилиш материалларига бўлган талабни янада кучайтирди. Шундан келиб чиқиб арзон, сифатли ҳамда инновацион усулда парваришланадиган қурилишбоп дарахтларни кўпайтиришга эътибор қаратилмоқда. Тадбиркор Сожида Жабборова хорижий тажрибага таяниб иш кўраётгани бу муаммолар ечимининг бир кўринишдир.
Адҳам Ҳайитов.
