Мутахассис маслаҳати: Ғўзани кўсак қуртидан асраш ҳосилнинг тўртдан бирини сақлаш дегани
Кўсак қурти (Ғўза тунлами) - тунламлар оиласига мансуб капалак бўлиб, пахта экиладиган мамлакатларда тарқалган. У 120 дан ортиқ ўсимлик турини зарарлайди.
Бу ҳашарот Тожикистон, Ўзбекистон ва Озарбайжон давлатларида кўпроқ тарқалган.
Ғўза тунлами ғўзага шоналаш бошланганда ўта бошлайди, унгача биринчи бўғин помидор, нўхат, маккажўхори ва бегона ўтлар (бангидевона, ғўзор)да ривожланади. Капалаклар ўсимлик барги ва ҳосил органларига 1-3 тадан тухум қўяди. Битта урғочи капалак ўртача 500, баъзан эса 1000 гача тухум қўйиши мумкин. Ёз ойларида бир авлоднинг ривожланиши учун 25-35 кун кифоя. Ўрта Осиёда 3-4 авлод беради. Ёш барглар, шона ва ғунчаларни, ёш кўсакларни ейди (иккинчи номи ҳам шундан). Битта қурт 10-24 ҳосил элементига зарар етказиши мумкин.
Бугунги кунда ғўзанинг шонаси ва кўсакларини зарарлаши мумкин. Кўсак қурти ҳаёти давомида ўртача 600 тадан 2000 тагача тухум қўяди. Ҳаво ҳароратига қараб тухуми 2-12 кун, қурти эса 3-22 кун ривожланади, бу вақтда у 6 ёшни ўтайди. Бир йилда 3-4 тагача баъзан 5 мартагача авлод беради.
Хўш, кўсак қуртига қарши қандай курашиш мумкин?
Биринчи усул - агротехник тадбир. Бунда ерни кузги чуқур шудгорлаш, зарарланадиган экинларни бир-биридан узоқроқ жойлаштириш, ғўза қатор ораларига ишлов бериш, чеканкада ўсимликнинг ўсиш нуқатасини фартукларга йиғиб четга олиб чиқариб кўмиб ташлаш; ғўзани ортиқча суғориб ғовлашига йўл қўймаслик.
Иккинчичи усул - биологик курашиш. Бунда ҳар 2 гектар ғўза майдонига 1 тадан феромон тутқич ўрнатиш ва 1 та тутқичга бир кечада 2-3 та гача капалак тушганда 3-4 кун оралатиб, 3 марта трихограмма тухумхўридан ҳар гектарига 1 граммдан 400 та нуқтага зараркунанданинг ҳар бир авлодига қарши чиқариш. Кўсак қуртининг ўрта ва катта ёшдаги қуртларига қарши бракон энтомофагидан 1:20; 1:10; 1:5 нисбатларда зараркунанданинг ҳар авлодига қарши 3 мартадан 4-5 кун оралаб 10х10 м схемада чиқариш. Кўсак қуртининг кичик ёшдаги қуртларига ва тухумига қарши олтинкўз энтомофагининг 3-4 кунлик тухумидан гектарига 500 тадан 1500 тагача чиқариш ҳам яхши самара беради.
Учинчи усул - биопрепаратлар билан ишлов бериш. Bacillus thuringiensis var.thuringiensis, БА–3000 ЕА/мл штампли препаратларни ўсимликнинг ўсув даврида, 1–3 ёшдаги қуртларга қарши 5–6 кун оралатиб 2/литрдан/га 2 марта пуркалади. Вирус полиэдрлари, Штамм ХС–17, ғўза тунлами вируси, титри 1×109 спора/мл., штампли препаратларини ўсимликнинг ўсув даврида, 1–3 ёшдаги қуртларга қарши 5–6 кун оралатиб 2 марта пуркалади.
Тўртинчи усул - кимёвий усул: кўсак қуртининг миқдори ҳар 100 та ўсимликка 8-10 та (ИЗММ) ёш қуртлари тўғри келганда фойдали ҳашаротларга кам зарарли ёки танлаб таъсир этувчи индоксакарб (АВАУНТ 15% к.э. - 0,45 л/га, АГРО-ВАУНТ 30% в.д.г. 0,25-0,3 л/га), хлорантранилипрол 200 г/л асосли (Кораген 20% 0,2-0,3л/га), эмамектин бензоат асосли, (ПРОКЛЭЙМ 5% в.д.г. 0,3-0,5 кг/га., АГРО-ПРОКЛАИМ 10% с.д.г. 0,2 кг/га,), Эмамектин бензоат 50 г/кг +люфенурон 400 г/л асосли (АГРО-ПРОКЛАИМ ДУО 45% с.д.г. 0,2 л/га) препаратлар тавсия этилади.
Одилжон Шомуродов,
Паст Дарғом тумани ўсимликлар карантини ва ҳимояси бўлими фитосанитар давлат инспектори.
