Сунъий интеллект ўзбек ва жаҳон тиллари ўртасидаги тўсиқни йўқотади
Анъанага кўра, адабий таржимонлар нафақат тилшунос, балки маданий воситачи ҳам бўлган. Бадиий матнни таржима қилиш сўзларни бир тилдан бошқа тилга ўтказиш оддий машқдан қийин, яъни у асл асарни белгилайдиган маъно теранлигини, ҳиссиётларни очиб бериши керак. Асарларида иборалар, метафора ва ташбеҳлар кўп бўлган ўзбек адиблари учун бу жараёнда тарихан таржимонларнинг ўрни беқиёс бўлган.
Масалан, Ўрта Осиё адабиётининг машҳур ёзувчиларидан бири Чингиз Айтматов асарларини олайлик. Унинг ҳикоялари қирғиз халқининг кўчманчи анъаналарига сингиб кетган ва кўпинча нозик фалсафий қарашларни ўз ичига олади. Таржимон нафақат тилни билиши, балки Чингиз Айтматов ҳикоясининг қалбини забт этиш учун қирғиз халқининг миллийлиги, маданияти, ҳаёт тарзини чуқур тушуниш керак бўлади.
Сўнгги йилларда таржима соҳасида сунъий интеллектга асосланган воситалар ўсиб бормоқда, улар тилни ўзгартиришга ёндашувимизни тубдан ўзгартирди. Дастлаб, таржимадаги сунъий интеллект асосан Google Translate, Gemini ёки ChatGPT каби машинали таржима тизимлари билан чекланган. Бу тизимлар қоидага асосланган алгоритмларга таянган, улар кўпинча мураккаб адабий матнлар билан ишлашда қўпол ва ноаниқ эди. Бироқ, нейрон машина таржимаси каби янада мураккаб техникалар пайдо бўлиши билан сунъий интеллект сезиларли ютуқларга эришди.
Чуқур ўрганиш алгоритмлари билан таъминланган нейро-машина таржимаси сунъий интеллект тизимларига катта ҳажмдаги икки тилли матнни таҳлил қилиш ва энг аниқ таржималарни қилиш имконини берди. Ушбу технология таржима сифатини сезиларли даражада яхшилади, бу эса сунъий интеллектга кўпроқ идиоматик ва контекстга боғлиқ бўлган таржималарни юқори аниқлик билан бажаришга имкон берди.
Ўзбек адабиёти учун сунъий интеллект асосидаги таржима воситаларини ишлаб чиқиш адабий асарларни бутун дунё ўқувчилари учун янада қулайроқ қилиш учун ажойиб имконият яратади. Сунъий интеллект ўзбек ва жаҳон тиллари ўртасидаги тил тўсиғини йўқ қилиш имкониятига эга бўлиб, ўзбек адабий меросининг улкан корпусини кенгроқ аудитория томонидан ўқиш ва қадрлаш имконини беради.
Адиба КАСИМОВА,
Самарқанд давлат чет тиллар институти ўқитувчиси.
