Sun’iy intellekt o‘zbek va jahon tillari o‘rtasidagi to‘siqni yo‘qotadi
An’anaga ko‘ra, adabiy tarjimonlar nafaqat tilshunos, balki madaniy vositachi ham bo‘lgan. Badiiy matnni tarjima qilish so‘zlarni bir tildan boshqa tilga o‘tkazish oddiy mashqdan qiyin, ya’ni u asl asarni belgilaydigan ma’no teranligini, hissiyotlarni ochib berishi kerak. Asarlarida iboralar, metafora va tashbehlar ko‘p bo‘lgan o‘zbek adiblari uchun bu jarayonda tarixan tarjimonlarning o‘rni beqiyos bo‘lgan.
Masalan, O‘rta Osiyo adabiyotining mashhur yozuvchilaridan biri Chingiz Aytmatov asarlarini olaylik. Uning hikoyalari qirg‘iz xalqining ko‘chmanchi an’analariga singib ketgan va ko‘pincha nozik falsafiy qarashlarni o‘z ichiga oladi. Tarjimon nafaqat tilni bilishi, balki Chingiz Aytmatov hikoyasining qalbini zabt etish uchun qirg‘iz xalqining milliyligi, madaniyati, hayot tarzini chuqur tushunish kerak bo‘ladi.
So‘nggi yillarda tarjima sohasida sun’iy intellektga asoslangan vositalar o‘sib bormoqda, ular tilni o‘zgartirishga yondashuvimizni tubdan o‘zgartirdi. Dastlab, tarjimadagi sun’iy intellekt asosan Google Translate, Gemini yoki ChatGPT kabi mashinali tarjima tizimlari bilan cheklangan. Bu tizimlar qoidaga asoslangan algoritmlarga tayangan, ular ko‘pincha murakkab adabiy matnlar bilan ishlashda qo‘pol va noaniq edi. Biroq, neyron mashina tarjimasi kabi yanada murakkab texnikalar paydo bo‘lishi bilan sun’iy intellekt sezilarli yutuqlarga erishdi.
Chuqur o‘rganish algoritmlari bilan ta’minlangan neyro-mashina tarjimasi sun’iy intellekt tizimlariga katta hajmdagi ikki tilli matnni tahlil qilish va eng aniq tarjimalarni qilish imkonini berdi. Ushbu texnologiya tarjima sifatini sezilarli darajada yaxshiladi, bu esa sun’iy intellektga ko‘proq idiomatik va kontekstga bog‘liq bo‘lgan tarjimalarni yuqori aniqlik bilan bajarishga imkon berdi.
O‘zbek adabiyoti uchun sun’iy intellekt asosidagi tarjima vositalarini ishlab chiqish adabiy asarlarni butun dunyo o‘quvchilari uchun yanada qulayroq qilish uchun ajoyib imkoniyat yaratadi. Sun’iy intellekt o‘zbek va jahon tillari o‘rtasidagi til to‘sig‘ini yo‘q qilish imkoniyatiga ega bo‘lib, o‘zbek adabiy merosining ulkan korpusini kengroq auditoriya tomonidan o‘qish va qadrlash imkonini beradi.
Adiba KASIMOVA,
Samarqand davlat chet tillar instituti o‘qituvchisi.
