Хитой: Аграр тармоқ қандай қилиб мамлакат иқтисодиётининг асосига айланган?

Хитой дунёнинг қисқа муддатда камбағалликни бартараф этиб, барқарор ривожланишга эриша олган кам сонли давлатларидан бири. Ҳозирда улар эришган натижа ва тажрибани кўплаб давлатлар ўзлаштирмоқда. Жумладан, жорий йилнинг 15-20 май кунлари вилоятимиз делегацияси Сичуань провинциясида камбағалликни қисқартириш, қишлоқ хўжалиги, барқарор ривожланиш ва шаҳарларни бошқариш тажрибаларини ўрганди.

Стратегик мавқедаги соҳа

Сичуань Хитойнинг жануби-ғарбий қисмида, Янцзи дарёсининг юқори оқимида жойлашган, узоқ деҳқончилик тарихи ва юқори табиий шароитга эгаҳудуд. Табиий ресурсларга бой бу ер қадимдан “Мўл-кўл юрт” номи билан машҳур.

Сичуань 486 минг квадрат километр майдонни эгаллайди ва 21 шаҳар (префектура), 183 округни (шаҳарлар ва туманлар) бошқаради. Маҳаллий бюджет ўтган йили 1 триллион юан (тахминан 832,9 миллиард АҚШ доллари) бўлиб, мамлакатда 5-ўринга кўтарилиб, марказий ва ғарбий Хитойнинг биринчи йирик вилоятига айланди. Иқтисодий ўсиш 6 фоиз бўлиб, Хитойнинг ўнта йирикиқтисодий вилоятлари орасида биринчи ўриндатуради. Вилоятнинг истеъмол товарлари ҳажми 2023 йилда 2,6 триллион юанга етди.

Провинциядаги 83,68 миллион аҳолининг 35 миллионга яқини қишлоқ хўжалиги биланшуғулланади ва иқтисодий-ижтимоий ривожланишда ҳал қилувчи ролни ўйнайди. Миллий миқёсда гапирадиган бўлсак, СичуаньХитойнинг асосий қишлоқ хўжалиги, аҳоли варесурсларга бой вилояти бўлиб, у муҳим миллийасосий маҳсулотларни етказиб беришнитаъминлайдиган стратегик базадир.   

Сичуань 13 та йирик дон ишлаб чиқарувчи вилоятлардан бири, 15 та алоҳида маҳсулот ишлабчиқариш, шу жумладан колза ва картошка етиштириш бўйича мамлакатда биринчи ўриндатуради.

Бу ўлка ошхонасида дунёдаги энг катта қизил юрак киви, кечпишар цитрус мевалари, кечпишарманго ва лимон ишлаб чиқарилади. Унинг “учтамаҳсулот ва битта стандарт” қишлоқ хўжалигимаҳсулотлари Ғарбда биринчи ўринда туради. Сичуань Хитойдаги ферма уйлари ўйин-кулгиишқибозлари  орасида машҳур ва Хитойнинг гўзалдам олиш қишлоқлари сони бўйича мамлакатдаетакчи ҳисобланади. Яъни, агротуризм ҳам алоҳида тармоққа айланган. Бу ердаги меҳнат муҳожирлари сони йил бўйи 26 миллиондан ортиқ бўлиб, улар бутун мамлакат бўйлаб ва “Бир камар, бир йўл” ташаббуси доирасидаги айрим мамлакатлар, жумладан, Ўзбекистонда ҳам тарқалган. Ҳудуддаги яна бир муҳим объект бўлган Тянфу дон омбориозиқ-овқат хавфсизлигини таъминлайди.

Тармоқ қандай ривожланган?

Вилоят қишлоқ хўжалиги ва қишлоқ тизимларининг бирлиги ва ҳамкорлиги билан 2023 йилда вилоят қишлоқ хўжалиги барқарор ўсиши, даромаднинг муттасил ортиб бораётганифермерларнинг яхши аҳволини кўрсатди. Экинерларини муҳофаза қилишни кучайтириш, ташландиқ экин майдонларини рекультивация қилиш ва экин майдонларини мақбуллаштириш, ташландиқ ерларни динамик бошқариш туфайлийиллик ғалла экин майдони 96 миллион гектарданортиқ даражада барқарорлашган.

Шаҳар ва туманларга техник хизмат кўрсатишбўйича 21 та эксперт хизмат кўрсатиш бригадаситашкил этилиб, вилоят бўйича ўртача ғалла ҳосилдорлигини 24 центнерга оширишгакўмаклашган. Йил давомида мева-сабзавот, чой вабалиқ етиштириш 4 фоиздан ортиқ ўсишгаэришилган.

Вилоят ҳукумати камчиликларни бартараф этишучун қишлоқ хўжалиги техникаси ва ускуналариниқўллаб-қувватлаш режасини ишлаб чиққан. Бунингучун вилоят қишлоқ хўжалиги техникасипрофессионал парклари, бутун жараёнмеханизациялашнинг қашшоқ округларидатажриба майдонлари барпо этилган. Натижадавилоятнинг асосий экинларини комплекс механизациялаш даражаси ҳозирда 70 фоизгаетади.

Яна бир ибратли томони шуки, майдонларнилазер ускунаси ёрдамида ер текислаш харажатларитўлиқ давлат томонидан қопланади, фақат пахта вағалладан 70-100 центнердан ҳосил олган хўжаликкаҳам субсидия берилади.  

Қишлоқларда электромеханик суғоришга эътибор катта. Уч йилда 3500 та янги ирригация станцияси қурилган. Янги қурилган музлаткичлиомборлар туфайли қишлоқ хўжалигимаҳсулотларини бирламчи қайта ишлашкўрсаткичи 66 фоизга етган.

Вилоятга хос бўлган “Тянфу қора чўчқа”, “Тянфу қора қуён”, “Тянфу гўштли ўрдак” кабичорвачилик ва паррандачиликнинг янги турларижорий этилган. Шунингдек, “Юлонг Но 1” кабимаҳсулот навлари, Сичуань қишлоқларини қайта тиклаш, касб-ҳунар коллежи қурилишини рағбатлантириш ва қишлоқни қайта тиклашдасаноат ва таълимни интеграция қилиш учунмиллий кўргазма базаси яратилган.

Қашшоқлик қандай тугатилган?

Бунинг учун учта асосий тизим жорийқилинган:

Биринчиси, одамларнинг қашшоқликка қайтишининг олдини олиш учун мунтазаммониторинг ва ёрдам тизимини яратиш. Учтадаражадаги туман ва қишлоқ ҳудудлари ўртасидагиалоқани таъминлаш учун тармоқ бошқаруви механизмини яратиш, ёрдам чораларивоситаларини такомиллаштириш мониторинг ваёрдамни “ёпиқ давра” бошқарувини амалгаошириш. 2023 йилда мониторинг даромадларистандарти 6800 юандан 7500 юангача ўрнатилган. Мониторинг ва идентификация қилиш муддати 5 кунга қисқартирилган ва барча аниқланган мониторинг объектлари учун мақсадли ёрдамчоралари амалга оширилган.

Иккинчиси, қашшоқликдан чиққан одамларнинг даромадларини доимий ошириштизимини яратиш. Тегишли сиёсат ва чора-тадбирларни жорий этиш, тоифалар бўйича вамаҳаллий шароитларга қараб қўллаб-қувватловчи тармоқларни ривожлантириш, “маҳаллий мутахассисликлар” бўйича яхши иш қилиш, қашшоқликдан азият чеккан ҳудудлар иқтисодиётини ривожлантириш учунрағбатлантириш ва йўналтириш. Қишлоқ хўжалигимаҳсулотлари учун кўргазма савдо майдончасиниқуришга ёрдам бериш, қашшоқликни юмшатиш вадаромадни ошириш.

Учинчиси, қишлоқни жонлантиришда асосийтуманлар (қишлоқлар) учун қўллаб-қувватлаш тизимини қуриш, ресурсларни мувофиқлаштириш ва интеграция қилиш. 25 та асосий туманларниқўллаб-қувватлаш учун марказий ва вилоятфондларини кўпайтириш ва 50,54 фоиздан кўпроқ маблағни қўллаб-қувватлаш. Тиббий ёрдам, таълим, фан ва технология каби турли соҳалардаги 1500 нафар профессионал ва техник истеъдодлар“гуруҳ услуби”даги ёрдамни амалга ошириш. Бу эса танлаб олинган ва асосий ёрдамга муҳтож туманларни тўлиқ қамраб олишни таъминлайди. Қашшоқликни бартараф этиш ва фермерларнингдаромадларини оширишга ёрдам бериш бўйичасаъй-ҳаракатлар ҳозир ҳам давом эттирилмоқда.

Рақамли қишлоқни қуриш ва “нуқта тизими, рўйхат тизими + рақамлаштириш” қишлоқ бошқаруви пилот лойиҳаси 2023 йилда вилоятбўйлаб 1161 қишлоқда амалга оширилди. Бу“Сичуань яхши бошқарув” қишлоқ бошқаруви рақамли платформаси бўлди. Ўтган йилиплатформа 25 500 қишлоқда жойлаштирилди ва6,02 миллион қишлоқ аҳолисига хизмат кўрсатган.

Экин майдонларининг қизил чизиғи нима?

Вилоят қишлоқ хўжалигини ривожлантиришистиқболлари ва қишлоқларни ободонлаштиришдақишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариш қуввати пойдеворини мустаҳкамлаш давом эттирилган. Ғалла етиштиришни барқарорлаштириш вакўпайтириш, экин майдонларининг қизил чизиғига қатъий риоя қилинган. Чэнгду текисликлари, адирлари ва тоғларида йирик ғалла етиштирувчиларга бериладиган субсидиялармиқдори ошириб борилган. Суғориш станцияларида тирикчилик лойиҳаларини қуришга кўмаклашиш чоралари кўрилган. Натижада, вилоятда 96 миллион гектардан ортиқ дон экинмайдони барқарорлашган.

Талаб юқори экинлар учун “уч маҳсулот, бирстандарт” ва “яшил, юқори ҳосил ва самаралибунёдкорлик” акцияси амалга оширилмоқда. Стандартлаштирилган чорвачилик ва қўйчилик хўжаликларини барпо этиш ҳамда “мўл-кўлчиликерлари”ни барпо этишга кўмаклашилмоқда.

Провинцияда асосий экинларни етиштириш ва йиғишнинг комплекс механизациялашган тизими мавжуд. Қишлоқ инфратузилмаси ва коммуналобъектлардаги камчиликларни тугатишнижадаллаштириш, вилоят бўйлаб қишлоқларни тозалаш, ҳовлиларни ободонлаштириш, қишлоқ ҳожатхоналарини таъмирлаш каби лойиҳалар ҳам амалга оширилади.

Қишлоқни ақлли бошқариш учун тўлиқ миқёсли пилот лойиҳа амалга оширилиб, қишлоқ бошқаруви учун “Сичуань яхши бошқарув” рақамли платформасини қуриш ва ундан унумлифойдаланиш, қишлоқ урф-одатлариниўзгартиришни чуқурлаштириш ва янги даврда янгитенденцияларни илгари суришга эътиборқаратишади.

Фермерларнинг қашшоқликка тушиб қолишининазорат қилиш ва уларнинг даромадларинибарқарор ошириш асосий масалалардан бири. Одамларнинг қашшоқликка қайтишига йўлқўймаслик учун туманлар ва қишлоқлар учун учдаражали тармоқ бошқарув тизимитакомиллаштирилган. Қишлоқларнинг қашшоқликка қайтиши феноменининг қатъий олдини олиш учун қашшоқликни бартараф этишбўйича ютуқларнинг узоқ муддатли механизмияратилган. Қашшоқликдан чиқарилган уйхўжаликлари бандлигини таъминлаш бўйичатадбирлар ўтказиш, кўчиб ўтишни қўллаб-қувватлаш ҳам эътибордан четда қолмайди.

Ҳудудда саноат ёрдамини чуқурлаштириш, маҳаллий сиёсатни амалга ошириш вақашшоқликка учраган ҳудудларда замонавийқишлоқ хўжалиги саноатини режалаштиришбелгиланган. 39 та кам ривожланган туманлардақишлоқ хўжалиги саноатини ривожлантиришгаёрдам бериш бўйича 12 та чора-тадбирлар амалгаоширилади. Истеъмолга ёрдам бериш, қишлоқ хўжалиги ва ёнма-ён маҳсулотларни сотишнирағбатлантириш учун шарқ ва ғарб ҳамкорлиги каби механизмлардан унумли фойдаланишгаҳаракат қилинмоқда.

Фермерлар “Иш учун енгиллик” каби усулларорқали юқори стандартли қишлоқ хўжалиги ерларива бошқа инфратузилма объектларини қуриш, бошқариш, таъмирлашда иштирок этишгачақирилади. Қашшоқликдан азият чекканҳудудларда эндоген мотивацияни рағбатлантириш, фермерларга ўз даромадини ошириш ва бой бўлишга ёрдам беришга ҳаракат қилинади.

Сафар давомида таълим тизими билан ҳам қизиқиб кўрдик. Мактабларда юқори синфдаги ҳар бир ўқувчига дарахт ва ўсимликлар бириктирилган. Улар эрталаб дарсга киришдан олдин дарахтнипарваришлаб, сўнг машғулотларга киради, касаллик аломати сезилса, мутахассисчақиришаркан. Шу билан бирга, мактаблардафаррош йўқ ва бу вазифани навбат билан ўқувчилар бажаради. Бу билан улар болани ёшликдан табиатгамеҳр уйғотиш ва меҳнатга ўргатиб,тарбиялашаркан.  

Бекзод ТУГАЛОВ,

вилоят қишлоқ хўжалик бошқармаси бошлиғи.