Xitoy: Agrar tarmoq qanday qilib mamlakat iqtisodiyotining asosiga aylangan?

Xitoy dunyoning qisqa muddatda kambag‘allikni bartaraf etib, barqaror rivojlanishga erisha olgan kam sonli davlatlaridan biri. Hozirda ular erishgan natija va tajribani ko‘plab davlatlar o‘zlashtirmoqda. Jumladan, joriy yilning 15-20 may kunlari viloyatimiz delegatsiyasi Sichuan provinsiyasida kambag‘allikni qisqartirish, qishloq xo‘jaligi, barqaror rivojlanish va shaharlarni boshqarish tajribalarini o‘rgandi.

Strategik mavqedagi soha

Sichuan Xitoyning janubi-g‘arbiy qismida, Yanszi daryosining yuqori oqimida joylashgan, uzoq dehqonchilik tarixi va yuqori tabiiy sharoitga egahudud. Tabiiy resurslarga boy bu yer qadimdan “Mo‘l-ko‘l yurt” nomi bilan mashhur.

Sichuan 486 ming kvadrat kilometr maydonni egallaydi va 21 shahar (prefektura), 183 okrugni (shaharlar va tumanlar) boshqaradi. Mahalliy byudjet o‘tgan yili 1 trillion yuan (taxminan 832,9 milliard AQSh dollari) bo‘lib, mamlakatda 5-o‘ringa ko‘tarilib, markaziy va g‘arbiy Xitoyning birinchi yirik viloyatiga aylandi. Iqtisodiy o‘sish 6 foiz bo‘lib, Xitoyning o‘nta yirikiqtisodiy viloyatlari orasida birinchi o‘rindaturadi. Viloyatning iste’mol tovarlari hajmi 2023 yilda 2,6 trillion yuanga yetdi.

Provinsiyadagi 83,68 million aholining 35 millionga yaqini qishloq xo‘jaligi bilanshug‘ullanadi va iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanishda hal qiluvchi rolni o‘ynaydi. Milliy miqyosda gapiradigan bo‘lsak, SichuanXitoyning asosiy qishloq xo‘jaligi, aholi varesurslarga boy viloyati bo‘lib, u muhim milliyasosiy mahsulotlarni yetkazib berishnita’minlaydigan strategik bazadir.   

Sichuan 13 ta yirik don ishlab chiqaruvchi viloyatlardan biri, 15 ta alohida mahsulot ishlabchiqarish, shu jumladan kolza va kartoshka yetishtirish bo‘yicha mamlakatda birinchi o‘rindaturadi.

Bu o‘lka oshxonasida dunyodagi eng katta qizil yurak kivi, kechpishar sitrus mevalari, kechpisharmango va limon ishlab chiqariladi. Uning “uchtamahsulot va bitta standart” qishloq xo‘jaligimahsulotlari G‘arbda birinchi o‘rinda turadi. Sichuan Xitoydagi ferma uylari o‘yin-kulgiishqibozlari  orasida mashhur va Xitoyning go‘zaldam olish qishloqlari soni bo‘yicha mamlakatdayetakchi hisoblanadi. Ya’ni, agroturizm ham alohida tarmoqqa aylangan. Bu yerdagi mehnat muhojirlari soni yil bo‘yi 26 milliondan ortiq bo‘lib, ular butun mamlakat bo‘ylab va “Bir kamar, bir yo‘l” tashabbusi doirasidagi ayrim mamlakatlar, jumladan, O‘zbekistonda ham tarqalgan. Hududdagi yana bir muhim ob’yekt bo‘lgan Tyanfu don omborioziq-ovqat xavfsizligini ta’minlaydi.

Tarmoq qanday rivojlangan?

Viloyat qishloq xo‘jaligi va qishloq tizimlarining birligi va hamkorligi bilan 2023 yilda viloyat qishloq xo‘jaligi barqaror o‘sishi, daromadning muttasil ortib borayotganifermerlarning yaxshi ahvolini ko‘rsatdi. Ekinyerlarini muhofaza qilishni kuchaytirish, tashlandiq ekin maydonlarini rekultivatsiya qilish va ekin maydonlarini maqbullashtirish, tashlandiq yerlarni dinamik boshqarish tufayliyillik g‘alla ekin maydoni 96 million gektardanortiq darajada barqarorlashgan.

Shahar va tumanlarga texnik xizmat ko‘rsatishbo‘yicha 21 ta ekspert xizmat ko‘rsatish brigadasitashkil etilib, viloyat bo‘yicha o‘rtacha g‘alla hosildorligini 24 sentnerga oshirishgako‘maklashgan. Yil davomida meva-sabzavot, choy vabaliq yetishtirish 4 foizdan ortiq o‘sishgaerishilgan.

Viloyat hukumati kamchiliklarni bartaraf etishuchun qishloq xo‘jaligi texnikasi va uskunalariniqo‘llab-quvvatlash rejasini ishlab chiqqan. Buninguchun viloyat qishloq xo‘jaligi texnikasiprofessional parklari, butun jarayonmexanizatsiyalashning qashshoq okruglaridatajriba maydonlari barpo etilgan. Natijadaviloyatning asosiy ekinlarini kompleks mexanizatsiyalash darajasi hozirda 70 foizgayetadi.

Yana bir ibratli tomoni shuki, maydonlarnilazer uskunasi yordamida yer tekislash xarajatlarito‘liq davlat tomonidan qoplanadi, faqat paxta vag‘alladan 70-100 sentnerdan hosil olgan xo‘jalikkaham subsidiya beriladi.  

Qishloqlarda elektromexanik sug‘orishga e’tibor katta. Uch yilda 3500 ta yangi irrigatsiya stansiyasi qurilgan. Yangi qurilgan muzlatkichliomborlar tufayli qishloq xo‘jaligimahsulotlarini birlamchi qayta ishlashko‘rsatkichi 66 foizga yetgan.

Viloyatga xos bo‘lgan “Tyanfu qora cho‘chqa”, “Tyanfu qora quyon”, “Tyanfu go‘shtli o‘rdak” kabichorvachilik va parrandachilikning yangi turlarijoriy etilgan. Shuningdek, “Yulong No 1” kabimahsulot navlari, Sichuan qishloqlarini qayta tiklash, kasb-hunar kolleji qurilishini rag‘batlantirish va qishloqni qayta tiklashdasanoat va ta’limni integratsiya qilish uchunmilliy ko‘rgazma bazasi yaratilgan.

Qashshoqlik qanday tugatilgan?

Buning uchun uchta asosiy tizim joriyqilingan:

Birinchisi, odamlarning qashshoqlikka qaytishining oldini olish uchun muntazammonitoring va yordam tizimini yaratish. Uchtadarajadagi tuman va qishloq hududlari o‘rtasidagialoqani ta’minlash uchun tarmoq boshqaruvi mexanizmini yaratish, yordam choralarivositalarini takomillashtirish monitoring vayordamni “yopiq davra” boshqaruvini amalgaoshirish. 2023 yilda monitoring daromadlaristandarti 6800 yuandan 7500 yuangacha o‘rnatilgan. Monitoring va identifikatsiya qilish muddati 5 kunga qisqartirilgan va barcha aniqlangan monitoring ob’yektlari uchun maqsadli yordamchoralari amalga oshirilgan.

Ikkinchisi, qashshoqlikdan chiqqan odamlarning daromadlarini doimiy oshirishtizimini yaratish. Tegishli siyosat va chora-tadbirlarni joriy etish, toifalar bo‘yicha vamahalliy sharoitlarga qarab qo‘llab-quvvatlovchi tarmoqlarni rivojlantirish, “mahalliy mutaxassisliklar” bo‘yicha yaxshi ish qilish, qashshoqlikdan aziyat chekkan hududlar iqtisodiyotini rivojlantirish uchunrag‘batlantirish va yo‘naltirish. Qishloq xo‘jaligimahsulotlari uchun ko‘rgazma savdo maydonchasiniqurishga yordam berish, qashshoqlikni yumshatish vadaromadni oshirish.

Uchinchisi, qishloqni jonlantirishda asosiytumanlar (qishloqlar) uchun qo‘llab-quvvatlash tizimini qurish, resurslarni muvofiqlashtirish va integratsiya qilish. 25 ta asosiy tumanlarniqo‘llab-quvvatlash uchun markaziy va viloyatfondlarini ko‘paytirish va 50,54 foizdan ko‘proq mablag‘ni qo‘llab-quvvatlash. Tibbiy yordam, ta’lim, fan va texnologiya kabi turli sohalardagi 1500 nafar professional va texnik iste’dodlar“guruh uslubi”dagi yordamni amalga oshirish. Bu esa tanlab olingan va asosiy yordamga muhtoj tumanlarni to‘liq qamrab olishni ta’minlaydi. Qashshoqlikni bartaraf etish va fermerlarningdaromadlarini oshirishga yordam berish bo‘yichasa’y-harakatlar hozir ham davom ettirilmoqda.

Raqamli qishloqni qurish va “nuqta tizimi, ro‘yxat tizimi + raqamlashtirish” qishloq boshqaruvi pilot loyihasi 2023 yilda viloyatbo‘ylab 1161 qishloqda amalga oshirildi. Bu“Sichuan yaxshi boshqaruv” qishloq boshqaruvi raqamli platformasi bo‘ldi. O‘tgan yiliplatforma 25 500 qishloqda joylashtirildi va6,02 million qishloq aholisiga xizmat ko‘rsatgan.

Ekin maydonlarining qizil chizig‘i nima?

Viloyat qishloq xo‘jaligini rivojlantirishistiqbollari va qishloqlarni obodonlashtirishdaqishloq xo‘jaligi ishlab chiqarish quvvati poydevorini mustahkamlash davom ettirilgan. G‘alla yetishtirishni barqarorlashtirish vako‘paytirish, ekin maydonlarining qizil chizig‘iga qat’iy rioya qilingan. Chengdu tekisliklari, adirlari va tog‘larida yirik g‘alla yetishtiruvchilarga beriladigan subsidiyalarmiqdori oshirib borilgan. Sug‘orish stansiyalarida tirikchilik loyihalarini qurishga ko‘maklashish choralari ko‘rilgan. Natijada, viloyatda 96 million gektardan ortiq don ekinmaydoni barqarorlashgan.

Talab yuqori ekinlar uchun “uch mahsulot, birstandart” va “yashil, yuqori hosil va samaralibunyodkorlik” aksiyasi amalga oshirilmoqda. Standartlashtirilgan chorvachilik va qo‘ychilik xo‘jaliklarini barpo etish hamda “mo‘l-ko‘lchilikyerlari”ni barpo etishga ko‘maklashilmoqda.

Provinsiyada asosiy ekinlarni yetishtirish va yig‘ishning kompleks mexanizatsiyalashgan tizimi mavjud. Qishloq infratuzilmasi va kommunalob’yektlardagi kamchiliklarni tugatishnijadallashtirish, viloyat bo‘ylab qishloqlarni tozalash, hovlilarni obodonlashtirish, qishloq hojatxonalarini ta’mirlash kabi loyihalar ham amalga oshiriladi.

Qishloqni aqlli boshqarish uchun to‘liq miqyosli pilot loyiha amalga oshirilib, qishloq boshqaruvi uchun “Sichuan yaxshi boshqaruv” raqamli platformasini qurish va undan unumlifoydalanish, qishloq urf-odatlarinio‘zgartirishni chuqurlashtirish va yangi davrda yangitendensiyalarni ilgari surishga e’tiborqaratishadi.

Fermerlarning qashshoqlikka tushib qolishininazorat qilish va ularning daromadlarinibarqaror oshirish asosiy masalalardan biri. Odamlarning qashshoqlikka qaytishiga yo‘lqo‘ymaslik uchun tumanlar va qishloqlar uchun uchdarajali tarmoq boshqaruv tizimitakomillashtirilgan. Qishloqlarning qashshoqlikka qaytishi fenomenining qat’iy oldini olish uchun qashshoqlikni bartaraf etishbo‘yicha yutuqlarning uzoq muddatli mexanizmiyaratilgan. Qashshoqlikdan chiqarilgan uyxo‘jaliklari bandligini ta’minlash bo‘yichatadbirlar o‘tkazish, ko‘chib o‘tishni qo‘llab-quvvatlash ham e’tibordan chetda qolmaydi.

Hududda sanoat yordamini chuqurlashtirish, mahalliy siyosatni amalga oshirish vaqashshoqlikka uchragan hududlarda zamonaviyqishloq xo‘jaligi sanoatini rejalashtirishbelgilangan. 39 ta kam rivojlangan tumanlardaqishloq xo‘jaligi sanoatini rivojlantirishgayordam berish bo‘yicha 12 ta chora-tadbirlar amalgaoshiriladi. Iste’molga yordam berish, qishloq xo‘jaligi va yonma-yon mahsulotlarni sotishnirag‘batlantirish uchun sharq va g‘arb hamkorligi kabi mexanizmlardan unumli foydalanishgaharakat qilinmoqda.

Fermerlar “Ish uchun yengillik” kabi usullarorqali yuqori standartli qishloq xo‘jaligi yerlariva boshqa infratuzilma ob’yektlarini qurish, boshqarish, ta’mirlashda ishtirok etishgachaqiriladi. Qashshoqlikdan aziyat chekkanhududlarda endogen motivatsiyani rag‘batlantirish, fermerlarga o‘z daromadini oshirish va boy bo‘lishga yordam berishga harakat qilinadi.

Safar davomida ta’lim tizimi bilan ham qiziqib ko‘rdik. Maktablarda yuqori sinfdagi har bir o‘quvchiga daraxt va o‘simliklar biriktirilgan. Ular ertalab darsga kirishdan oldin daraxtniparvarishlab, so‘ng mashg‘ulotlarga kiradi, kasallik alomati sezilsa, mutaxassischaqirisharkan. Shu bilan birga, maktablardafarrosh yo‘q va bu vazifani navbat bilan o‘quvchilar bajaradi. Bu bilan ular bolani yoshlikdan tabiatgamehr uyg‘otish va mehnatga o‘rgatib,tarbiyalasharkan.  

Bekzod TUGALOV,

viloyat qishloq xo‘jalik boshqarmasi boshlig‘i.