Мақбарагача эмаклаб борган шайх ва тонггача қилинган тиловат...

Собиқ иттифоқ даврида Имом Бухорий меросига эътибор қаратилишига нима сабаб бўлган эди?

Буюк муҳаддис Имом Бухорий пайғамбаримиз ҳадисларини тўплашга муваффақ бўлди ва шу орқали авлодларга ислом дини ҳақидаги қимматли билимларни қолдирди.

Ислом оламида улуғ муҳаддиснинг хизматлари ва обрў-эътиборини инкор этиб бўлмаса-да, собиқ иттифоқ даврида бир ҳодиса юз бергунга қадар буюк олим Имом Бухорийга деярли этибор йўқ эди.

Бундан 10 йил аввал таниқли олим, тарих фанлари доктори, профессор Убайдулла Уватов менга ана шу воқеа ҳақида батафсил гапириб берган эди.

Профессорнинг сўзларига кўра, бу воқеа 1956 йил май ойининг бошларида содир бўлган. Айнан ўшандан бошлаб собиқ шўро давлати амалдорларининг Муҳаммад ибн Исмоил ал-Бухорий шахси ва бебаҳо меросига муносабати тубдан ўзгарганди.

Бу қандай бўлган эди?

Тарихий маълумотларга кўра, ўшанда ислом оламидаги нуфузли шахслардан бири, Ливан бош муфтийси шайх Надийм ал-Жиср расмий ташриф билан Совет Иттифоқига келган.

Н.С.Хрушчев бошчилигидаги КПСС Марказий Қўмитасининг юқори мансабдор шахслари ушбу ташрифга алоҳида эътибор қаратдилар. Бу ташриф хорижлик диний етакчининг Иккинчи жаҳон урушидан кейин Ғарб давлатларининг тўғридан-тўғри рақибига айланган СССРдек давлатга биринчи ташрифи эди.

Қолаверса, ўша пайтда хорижда СССРдаги ҳокимият ислом динининг ривожланишига ҳар томонлама тўсқинлик қилаётгани тез-тез айтилар эди. Партия бошлиқлари ливанликларни қўллаб-қувватлаш орқали бунинг аксини исботламоқчи бўлдилар ва шунинг учун улар ливанлик шайхнинг ташрифига ўзгача алоҳида эътибор қаратдилар.

Тантанали кутиб олиш маросимидан сўнг партия етакчилари меҳмонни Москва ва Ленинграднинг диққатга сазовор жойларига ташриф буюришга таклиф қилишди. Аммо шайх болаликдаги орзуси - ўз юртида катта ҳурмат билан қараладиган Муҳаммад ибн Исмоил ал-Бухорий қабрини зиёрат қилиш эканини айтиб, бу таклифга рад жавобини берди.

Совет давлатининг партия раҳбарлари елка қисиб қўйишди, чунки улар Шарқнинг бу буюк мутафаккири ҳақида, айниқса унинг қабри ҳақида мутлақо маълумотга эга эмас эдилар. Коммунистик мафкура атеизмни ҳар қандай воситалар билан тарғиб қилган бир даврда бу табиий ҳодиса эди.

Уч кун ичида объект тозаланди

Лекин, меҳмоннинг иродаси қонун. Расмийлар ҳаяжонга тушишди. Кимдир Бухорога қўнғироқ қилиш керак, деди, чунки алломанинг исми “Имом Бухорий ...” деб ёзилган.

Аммо Бухородаги раҳбарлар буюк мутафаккирнинг қабри Самарқанд яқинида жуда ачинарли аҳволда, деб жавоб беришди. Тўғрироғи, у колхознинг кимёвий ўғитлар омборига айланиб, атрофи чиқиндихона билан ўралган. Баҳс авж олди.

Мулозимлар маслаҳатлашиб, шайхни Тошкентга поездда, у ердан Самарқандга енгил машинада жўнатиш керак, деган хулосага келишди. Шу билан бирга, меҳмоннинг саёҳатини шундай ташкил қилиш керакки, улуғ дин арбоби Самарқандга кечаси етиб бориши керак. Шунда у тун қоронғусида қабр атрофидаги ҳақиқий ҳолатни пайқамайди.

Меҳмон Ўзбекистонга келгунига қадар Имом Бухорий  қабрини тозалаш ва унга олиб борувчи йўлни тартибга солиш учун 3-4 кун мутасаддиларнинг ихтиёрида бўлади.

Бу ҳақда Ливандан келган меҳмонга айтишганида, у: «Мени туяга миндирсангиз ҳам, ўша ерга олиб борсангиз бўлди», деб жавоб берди.

Айни пайтда Пайариқ туманидаги Хартанг қишлоғида уч кунлик умумхалқ ҳашари ташкил этилди. Уч юздан ортиқ одам ва ўнлаб техникалар кечаю-кундуз ишлади. Қабр ва йўл чиқиндилардан тозаланди. Йўл шағал билан қопланди. Дастурга кўра, шайх Надийм ал-Жиср республиканинг маҳаллий раҳбарлари ва дин арбоблари ҳамроҳлигида Самарқандга кеч тунда етиб келди ва дарҳол Хартанг қишлоғига шошилди.

Мен қабрни сотиб олмоқчиман...

Қабргача 300 метр масофа қолганида, меҳмон машинани тўхтатишни буюриб: “Илтимос, мени холи қўйинг. Бу ёғига пиёда бораман”, деди. Маҳаллий амалдорларни ҳайратда қолдириб, трактор ва машиналар чироқлари остида шайх кўзларида ёш билан қабристон чегарасигача юрди, сўнг тиз чўкиб, қабр томон эмаклай бошлади. Қабрга етиб келганидан сўнг, 6 соат давомида, тонг отгунча, кўзларим юмилиб, буюк Имом Бухорий  хотирасига бағишлаб Қуръондан сураларни тиловат қилди.

Бу вақтга келиб тонг отди ва шайх қабристон атрофидаги “манзараларни” кўриб, қайғуга ботди ва мезбонлардан сўради: “Сизлардан қайси бирингиз энг катта бошлиқ? Агар у сизларнинг орангизда бўлмаса, мени унинг олдига олиб боринг», деди.

Меҳмонни Тошкентга, Ўзбекистон ССР Министрлар Совети Раисининг ўринбосари Ёдгора Насриддинова ҳузурига олиб кетишди. Ё.Насриддинова меҳмоннинг буюк мутафаккир шахсига бундай юксак эътибори сабаби билан қизиқди.

Надийм ал-Жиср шундай жавоб берди: “Имом Бухорий  китоблари нафақат Ливанда, балки бутун ислом оламида жуда машҳур. Унинг қабрининг аянчли аҳволини кўриб, ҳалигача ўзимга келолмаяпман. Шунинг учун Муҳаммад ибн Исмоил ал-Бухорий қабрини сотиб олмоқчиман. Ҳукуматингизга шу муқаддас жойнинг ҳажмида етарлича олтин бераман”.

Албатта, ҳеч ким қабрни шайхга сотмаган, аммо бу воқеадан сўнг КПСС Марказий Қўмитаси Сиёсий Бюроси ва СССР Министрлар Совети дунё мусулмонлари учун муқаддас бўлган бу зиёратгоҳни ободонлаштиришга киришдилар. Мутафаккир қабри устига кичик гумбаз ўрнатилиб, унинг ёнида масжид қурилди.. Йўл бироз кенгайтирилиб, шағал билан қопланди.

Ҳозирда…

Шарқнинг буюк мутафаккири Муҳаммад ибн Исмоил Имом Бухорий  асарлари мустақиллик давридагина мамлакатимизда ўзининг муносиб ўрни ва баҳосини топди.

Ҳозирда Имом Бухорий ёдгорлик мажмуаси ҳудудида Халқаро илмий-тадқиқот маркази ва ҳадисшунослик илмий мактаби фаолият юритиб, уларда 20 га яқин киши таҳсил олмоқда.

– Марказимиз буюк аждодларимиз қўлёзмаларини ўрганиш ва нашр этиш билан шуғулланади. Ҳозир қўлимизда Имом Бухорийнинг “Ал Жоме ас-саҳиҳ” номли биргина китобининг 200 га яқин босма нусхалари бор, – дейди мазкур марказ нашриёт-матбаа ижодий уйи раҳбари Анвар Бобоев. – Ходимларимиз томонидан сўнгги йилларда тўпланган қўлёзмаларнинг умумий сони эса 200 мингтага етди. Ҳадис илми мактабига ҳар йили бошланғич исломий билим асосига эга бўлган 10 киши ўқишга қабул қилинади. Мазкур мактабнинг бакалавриат босқичидаги битирувчиси ўзбек, араб ва инглиз тилларида камида 1,5 минг ҳадисни ёддан билади.

Мажмуа ҳудуди ҳозир улкан қурилиш майдончасига ўхшайди. Бу ерда зиёратчилар учун барча қулайликларга эга янги ёдгорлик мажмуаси барпо этилмоқда.

Янги Имом Бухорий  мажмуаси қурилишининг умумий лойиҳа қиймати 2 триллион 71 миллиард сўмни ташкил этади. Айни пайтда темир-бетон ишлари 90 фоизга бажарилган. Бу ерда 600 га яқин киши меҳнат қилади.

Ёрмамат Рустамов,

Ўзбекистон Журналистлар уюшмаси аъзоси.