Maqbaragacha emaklab borgan shayx va tonggacha qilingan tilovat...

Sobiq ittifoq davrida Imom Buxoriy merosiga e’tibor qaratilishiga nima sabab bo‘lgan edi?

Buyuk muhaddis Imom Buxoriy payg‘ambarimiz hadislarini to‘plashga muvaffaq bo‘ldi va shu orqali avlodlarga islom dini haqidagi qimmatli bilimlarni qoldirdi.

Islom olamida ulug‘ muhaddisning xizmatlari va obro‘-e’tiborini inkor etib bo‘lmasa-da, sobiq ittifoq davrida bir hodisa yuz bergunga qadar buyuk olim Imom Buxoriyga deyarli etibor yo‘q edi.

Bundan 10 yil avval taniqli olim, tarix fanlari doktori, professor Ubaydulla Uvatov menga ana shu voqea haqida batafsil gapirib bergan edi.

Professorning so‘zlariga ko‘ra, bu voqea 1956 yil may oyining boshlarida sodir bo‘lgan. Aynan o‘shandan boshlab sobiq sho‘ro davlati amaldorlarining Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriy shaxsi va bebaho merosiga munosabati tubdan o‘zgargandi.

Bu qanday bo‘lgan edi?

Tarixiy ma’lumotlarga ko‘ra, o‘shanda islom olamidagi nufuzli shaxslardan biri, Livan bosh muftiysi shayx Nadiym al-Jisr rasmiy tashrif bilan Sovet Ittifoqiga kelgan.

N.S.Xrushchev boshchiligidagi KPSS Markaziy Qo‘mitasining yuqori mansabdor shaxslari ushbu tashrifga alohida e’tibor qaratdilar. Bu tashrif xorijlik diniy yetakchining Ikkinchi jahon urushidan keyin G‘arb davlatlarining to‘g‘ridan-to‘g‘ri raqibiga aylangan SSSRdek davlatga birinchi tashrifi edi.

Qolaversa, o‘sha paytda xorijda SSSRdagi hokimiyat islom dinining rivojlanishiga har tomonlama to‘sqinlik qilayotgani tez-tez aytilar edi. Partiya boshliqlari livanliklarni qo‘llab-quvvatlash orqali buning aksini isbotlamoqchi bo‘ldilar va shuning uchun ular livanlik shayxning tashrifiga o‘zgacha alohida e’tibor qaratdilar.

Tantanali kutib olish marosimidan so‘ng partiya yetakchilari mehmonni Moskva va Leningradning diqqatga sazovor joylariga tashrif buyurishga taklif qilishdi. Ammo shayx bolalikdagi orzusi - o‘z yurtida katta hurmat bilan qaraladigan Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriy qabrini ziyorat qilish ekanini aytib, bu taklifga rad javobini berdi.

Sovet davlatining partiya rahbarlari yelka qisib qo‘yishdi, chunki ular Sharqning bu buyuk mutafakkiri haqida, ayniqsa uning qabri haqida mutlaqo ma’lumotga ega emas edilar. Kommunistik mafkura ateizmni har qanday vositalar bilan targ‘ib qilgan bir davrda bu tabiiy hodisa edi.

Uch kun ichida ob’yekt tozalandi

Lekin, mehmonning irodasi qonun. Rasmiylar hayajonga tushishdi. Kimdir Buxoroga qo‘ng‘iroq qilish kerak, dedi, chunki allomaning ismi “Imom Buxoriy ...” deb yozilgan.

Ammo Buxorodagi rahbarlar buyuk mutafakkirning qabri Samarqand yaqinida juda achinarli ahvolda, deb javob berishdi. To‘g‘rirog‘i, u kolxozning kimyoviy o‘g‘itlar omboriga aylanib, atrofi chiqindixona bilan o‘ralgan. Bahs avj oldi.

Mulozimlar maslahatlashib, shayxni Toshkentga poyezdda, u yerdan Samarqandga yengil mashinada jo‘natish kerak, degan xulosaga kelishdi. Shu bilan birga, mehmonning sayohatini shunday tashkil qilish kerakki, ulug‘ din arbobi Samarqandga kechasi yetib borishi kerak. Shunda u tun qorong‘usida qabr atrofidagi haqiqiy holatni payqamaydi.

Mehmon O‘zbekistonga kelguniga qadar Imom Buxoriy  qabrini tozalash va unga olib boruvchi yo‘lni tartibga solish uchun 3-4 kun mutasaddilarning ixtiyorida bo‘ladi.

Bu haqda Livandan kelgan mehmonga aytishganida, u: «Meni tuyaga mindirsangiz ham, o‘sha yerga olib borsangiz bo‘ldi», deb javob berdi.

Ayni paytda Payariq tumanidagi Xartang qishlog‘ida uch kunlik umumxalq hashari tashkil etildi. Uch yuzdan ortiq odam va o‘nlab texnikalar kechayu-kunduz ishladi. Qabr va yo‘l chiqindilardan tozalandi. Yo‘l shag‘al bilan qoplandi. Dasturga ko‘ra, shayx Nadiym al-Jisr respublikaning mahalliy rahbarlari va din arboblari hamrohligida Samarqandga kech tunda yetib keldi va darhol Xartang qishlog‘iga shoshildi.

Men qabrni sotib olmoqchiman...

Qabrgacha 300 metr masofa qolganida, mehmon mashinani to‘xtatishni buyurib: “Iltimos, meni xoli qo‘ying. Bu yog‘iga piyoda boraman”, dedi. Mahalliy amaldorlarni hayratda qoldirib, traktor va mashinalar chiroqlari ostida shayx ko‘zlarida yosh bilan qabriston chegarasigacha yurdi, so‘ng tiz cho‘kib, qabr tomon emaklay boshladi. Qabrga yetib kelganidan so‘ng, 6 soat davomida, tong otguncha, ko‘zlarim yumilib, buyuk Imom Buxoriy  xotirasiga bag‘ishlab Qur’ondan suralarni tilovat qildi.

Bu vaqtga kelib tong otdi va shayx qabriston atrofidagi “manzaralarni” ko‘rib, qayg‘uga botdi va mezbonlardan so‘radi: “Sizlardan qaysi biringiz eng katta boshliq? Agar u sizlarning orangizda bo‘lmasa, meni uning oldiga olib boring», dedi.

Mehmonni Toshkentga, O‘zbekiston SSR Ministrlar Soveti Raisining o‘rinbosari Yodgora Nasriddinova huzuriga olib ketishdi. Yo.Nasriddinova mehmonning buyuk mutafakkir shaxsiga bunday yuksak e’tibori sababi bilan qiziqdi.

Nadiym al-Jisr shunday javob berdi: “Imom Buxoriy  kitoblari nafaqat Livanda, balki butun islom olamida juda mashhur. Uning qabrining ayanchli ahvolini ko‘rib, haligacha o‘zimga kelolmayapman. Shuning uchun Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriy qabrini sotib olmoqchiman. Hukumatingizga shu muqaddas joyning hajmida yetarlicha oltin beraman”.

Albatta, hech kim qabrni shayxga sotmagan, ammo bu voqeadan so‘ng KPSS Markaziy Qo‘mitasi Siyosiy Byurosi va SSSR Ministrlar Soveti dunyo musulmonlari uchun muqaddas bo‘lgan bu ziyoratgohni obodonlashtirishga kirishdilar. Mutafakkir qabri ustiga kichik gumbaz o‘rnatilib, uning yonida masjid qurildi.. Yo‘l biroz kengaytirilib, shag‘al bilan qoplandi.

Hozirda…

Sharqning buyuk mutafakkiri Muhammad ibn Ismoil Imom Buxoriy  asarlari mustaqillik davridagina mamlakatimizda o‘zining munosib o‘rni va bahosini topdi.

Hozirda Imom Buxoriy yodgorlik majmuasi hududida Xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi va hadisshunoslik ilmiy maktabi faoliyat yuritib, ularda 20 ga yaqin kishi tahsil olmoqda.

– Markazimiz buyuk ajdodlarimiz qo‘lyozmalarini o‘rganish va nashr etish bilan shug‘ullanadi. Hozir qo‘limizda Imom Buxoriyning “Al Jome as-sahih” nomli birgina kitobining 200 ga yaqin bosma nusxalari bor, – deydi mazkur markaz nashriyot-matbaa ijodiy uyi rahbari Anvar Boboyev. – Xodimlarimiz tomonidan so‘nggi yillarda to‘plangan qo‘lyozmalarning umumiy soni esa 200 mingtaga yetdi. Hadis ilmi maktabiga har yili boshlang‘ich islomiy bilim asosiga ega bo‘lgan 10 kishi o‘qishga qabul qilinadi. Mazkur maktabning bakalavriat bosqichidagi bitiruvchisi o‘zbek, arab va ingliz tillarida kamida 1,5 ming hadisni yoddan biladi.

Majmua hududi hozir ulkan qurilish maydonchasiga o‘xshaydi. Bu yerda ziyoratchilar uchun barcha qulayliklarga ega yangi yodgorlik majmuasi barpo etilmoqda.

Yangi Imom Buxoriy  majmuasi qurilishining umumiy loyiha qiymati 2 trillion 71 milliard so‘mni tashkil etadi. Ayni paytda temir-beton ishlari 90 foizga bajarilgan. Bu yerda 600 ga yaqin kishi mehnat qiladi.

Yormamat Rustamov,

O‘zbekiston Jurnalistlar uyushmasi a’zosi.