“Марказий Осиё - Европа Иттифоқи” Саммити: Конструктив мулоқот, ишонч ва ҳар томонлама ҳамкорлик майдони
Саммитнинг Самарқанд шаҳрида ўтказилиши бежиз эмас. Самарқанд қадимдан илм-фан, маданият, савдо-сотиқ маркази бўлиб келган. Самарқанднинг табиати, иқлими, тарихий обидалари ва шаҳарсозлик маданияти бутун дунёга машҳур бўлган.
Буни Абу-Фатҳ ал Бастий шундай таърифлайди:
Ул дунёда жаннат бордир мўминларга аталган,
Бул дунё жаннатининг номи эрур Самарқанд.
Самарқандда шу йил 3-4 апрель кунлари ўтказиладиган “Марказий Осиё ва Европа Иттифоқи” биринчи Саммити минтақамизни барқарор ривожланишини таъминлайдиган ва фаровон ҳаётимизни ташкил қиладиган катта тарихий имконият ҳисобланади.
Саммитнинг асосий мақсади Европа Иттифоқи ва Марказий Осиё мамлакатлари ўртасидаги стратегик шерикликни мустаҳкамлашга қаратилган.
Бундан кўзланган мақсад, ҳозирги халқаро нотинч вазият - урушлар ва Афғонистондаги беқарорлик туфайли Европа Иттифоқининг минтақага бўлган геосиёсий таъсирини мустаҳкамлаш; иқтисодиёт, транспорт ва энергитика соҳасида икки томонлама алоқаларни чуқурлаштириш орқали ҳамкорликни кенгайтириш; халқаро ҳуқук, жаҳон хавфсизлиги, барқарор ривожланиш масалалари бўйича, ўз дунёқарашларини мувофиқлаштириш учун муҳокама, мулоқот майдонини яратишдан иборат.
Экологик муаммолар ва глобал иқлим ўзгаришига қарши курашиш чора-тадбирларини муҳокама қилиш Саммитда асосий ўринлардан бирини эгаллайди. Бунда кўриб чиқиладиган асосий муаммолардан бири яшил энергетика ва Европа энергетика ташаббусларига интеграция қилиш учун энергетика тармоқларини модернизация қилиш ҳамда қазиб олинадиган энергетика ресурсларига боғлиқликни камайтириш мақсадида шамол ва қуёш энергиясидан фойдаланишни кучайтириш масалаларига алоҳида эътибор қаратилади.
Ўзбекистондаги нанотехнологияларни ривожлантириш учун зарур бўлган мавжуд нодир металлар хом ашёсини қазиб олиш ва уларни қайта ишлаш бўйича Европа Иттифоқи томонидан етарлича маблағ ажратиш режалаштирилган.
Марказий Осиё мамлакатлари билан Европа Иттифоқи ўртасида логистика тузилмаларини, жумладан транскаспий йўналиши бўйича муҳим лойиҳани амалга ошириш кўзда тутилмоқда. Бу инфратузилмани ривожлантириш учун Европа Иттифоқи Европа инвестиция банки орқали қарийб 1,5 млрд евро ажратишни режалаштирган. Шунингдек, юк ташиш жараёнларини яхшилаш ва экологик салбий таъсирни камайтириш учун интеллектуал бошқарув тизимларини, яъни транспорт инфратузилмасини рақамлаштиришни жорий этиш масалалари ҳам кўриб чиқилади.
Иқлим ўзгаришига мослашиш бўйича амалга оширилиши лозим бўлган дастурларни молиялашни кенгайтириш бўйича Европа Иттифоқи ташабусскор бўлиб, бунга бағишланган махсус жамғарма ташкил қилишни режалаштирмоқда.
Маълумки, Марказий Осиё ҳудуди чўлланиш ва тупроқлар деградацияси бўйича энг кўп талафот кўрадиган ўлкалардан бирига айланган. Орол денгизининг қуриши бу муаммони янада кучайишига, глобал иқлим исиши ва сув етишмаслиги ер таназзулининг янада кенгайишига сабаб бўлмоқда. Саммитда юқорида айтилган масалаларни ўрганиш ва уларни олдини олиш учун ҳамкорликни мустаҳкамлаб, қўшимча тадқиқотлар олиб бориш режалаштирилмоқда. Иқлим ўзгаришига қарши курашиш бўйича Европа Иттифоқи экологик лойиҳаларни амалга ошириш, энергетика тизимларини модернизация қилиш ва барқарор қишлоқ хўжалигини ривожлантириш учун сармоя киритишга ўз мойилликларини билдирмоқда. Жаҳон СОР-29 саммитида 2,4 трлн. доллар ажратилган молиявий ресурслар, ривожланаётган давлатларни қўллаб-қувватлашга ажратилган маблағлар бўлиб, Марказий Осиё мамлакатлари, жумладан Ўзбекистон учун ҳам бу маблағларнинг бир қисмини жалб этиш имкониятлари кўриб чиқилади.
Европа Иттифоқи ва Марказий Осиё давлатларининг бу Саммити Бразилияда бўлиб ўтадиган БМТнинг Иқлим ўзгаришига бағишланган анжумандаги фаолиятини мувофиқлаштириш учун муҳим бир тайёргарлик майдони ҳисобланади.
Марказий Осиёдаги нодир металлар қазиб олиш ҳам глобал иқлим сиёсатининг муҳим бир қисми бўлиб, Европа Иттифоқи бу ресурслардан фойдаланишга интилади. Чунки, нодир металлар янги энергияга ўтиш учун муҳим стратегик аҳамиятга эга.
Яна энг муҳим масалалардан бири, иқлим ўзгаришини мониторинг қилиш ва узоқ ўлкалардаги ҳудудларни интернет билан таъминлаш учун сунъий йўлдош интернет тизимларини жорий этиш масалалари ҳам муҳокама қилинади.
Самарқанд Саммити Марказий Осиё ва Европа Иттифоқи ўртасида экология ва иқлим муаммоларининг ечимини топишда ва уларни интеграция қилишда муҳим қадам бўлиб ҳисобланади.
Булардан ташқари, Саммитда Ўзбекистон Президенти Ш.Мирзиёев 2023 йил 19 сентябрдаги БМТ Бош Ассамлясининг 78-сессиясида сўзлаган нутқида кўрсатиб ўтганидек, Глобал ва минтақавий хавфсизлик, иқтисодий тараққиёт, Афғонистон масаласи ҳамда мамлакатимизда амалга оширилаётган ислоҳотлар ҳам муҳокама қилиниши кўзда тутилади.
Шоди Холиқулов,
СамДУ профессори.
