XXI асрнинг долзарб муаммоларидан бири қай тартибда ҳал қилиняпти?

Гендер тенгликни таъминлаш учун қонунчилик базасини мустаҳкамлаш зарур. Бунинг учун аёлларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилувчи қонунларни кучайтириш ва уларнинг амал қилинишига қатъий назорат ўрнатиш лозим.

Шунингдек, таълим тизимида гендер масалаларига алоҳида эътибор қаратиб, аёл ва ёш қизларнинг билим олиш имкониятларини кенгайтириш жуда муҳимдир. Бу уларнинг жамиятда фаол иштирок этишига имкон беради.

Ўз навбатида, зўравонликнинг олдини олишда жамиятдаги стереотиплар ва анъаналар билан курашиш керак. Айниқса, оилаларда ва мактабларда гендер ҳақида тушунчаларни тўғри шакллантириш муҳим аҳамиятга эга. 

Гендер тенгликни таъминлаш борасида бир қатор чоралар кўрилиши керак, шу жумладан, жамиятда зўравонликка қарши кампаниялар ўтказиш, жавобгарликни ошириш лозим.

Ўзига хос тарбия, қонунчилик ҳамда ижтимоий ўзгаришлар орқали одамлар онгида гендер тенглик ғоясини мустаҳкамлаш мумкин.

Гендер тенглик ва зўравонликнинг олдини олиш фақатгина қонунлар билан эмас, балки жамиятнинг барча қатламларидаги муносабатлар ва тушунчаларни ўзгартириш орқали амалга оширилиши лозим. Бу эса барча учун тинч, адолатли ва барқарор яшаш муҳитини яратишга хизмат қилади.

Таъкидлаш жоизки, гендер тенглик ва зўравонлик масалалари жамиятнинг ижтимоий барқарорлиги ва иқтисодий тараққиётига катта таъсир кўрсатади. Биринчи навбатда, гендер тенгликни таъминлаш, бу - инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилишнинг энг асосий қисми ҳисобланади. БМТ ва бошқа халқаро ташкилотлар гендер тенгликни жамиятдаги барча соҳаларда ўсиш ва тараққиётнинг муҳим кўрсаткичи сифатида қабул қилган.

Ҳар бир мамлакатда аёлларга нисбатан зўравонлик пайдо бўлишининг асосий сабабларидан бири оилавий ва ижтимоий стереотиплардир. 

Айниқса, баъзи жамиятларда аёлларнинг ролини чеклаш ва уларга нисбатан ноқонуний муносабатлар одатий ҳолга айланиши мумкин. Шунинг учун ҳам, ижтимоий тарбия жараёнида гендер тенглик масалаларига алоҳида эътибор қаратиш лозим. Мактабларда ҳамда оилаларда болаларга гендер асосидаги тенглик тушунчаларини тарғиб этиш муҳимдир.

Иккинчидан, қонунчилик тизимида заиф қатламларни, хусусан, аёлларни ҳимоя қилувчи қонунчиликни мустаҳкамлаш зарур. Ҳуқуқий ҳимоясизликдан қўрқув аёлларни зўравонлик ҳолатларини яширишга мажбур қилади. Шу боис зўравонлик қонунларининг самарали амалга оширилиши учун суд ва ижро органлари ходимларини касбий жиҳатдан тайёрлаш ҳам муҳимдир.

Учинчидан, жамиятда гендер тенгликни мустаҳкамлаш ва зўравонликка қарши курашда оммавий ахборот воситалари катта роль ўйнайди. Матбуот, телевидение ва интернет платформалари орқали гендер тенглик ғояларини тарғиб қилиш, зўравонлик ҳолатлари ҳақидаги маълумотларни ошкоралик билан ёритиш ёрдамида аҳоли онгига ижобий таъсир кўрсатиш мумкин.

Шунингдек, иқтисодий муаммоларни ҳал қилиш орқали ҳам аёлларнинг мустақиллигини ошириш мумкин. Аёлларнинг меҳнат бозорига кириши, тадбиркорлик фаолиятини ривожлантириши учун барча имкониятларни яратиш зарур. Бу уларнинг ўз ҳаёти устидан назоратини кучайтиришга олиб келади ва зўравонликка қарши иммунитетни оширади.

Эътироф этиш керакки, гендер тенглик ва зўравонликнинг олдини олиш масаласи – жамиятнинг барча соҳаларида учрайдиган мураккаб ижтимоий муаммо бўлиб, унинг ҳал этилиши давлат сиёсати даражасида ҳамда маҳаллий жамиятларда биргаликда амалга оширилиши шарт. Гендер тенглик деганда, эркак ва аёллар тенг ҳуқуқ ва имкониятларга эга бўлиши тушунилади, бу эса ижтимоий адолатнинг асосий йўналиши сифатида қаралади.

Айнан гендер тенгликнинг таъминланиши орқали жамиятда зўравонлик ҳолатларининг кескин камайиши мумкин. Зўравонликнинг асосий сабабларидан бири – гендер асосидаги нотўғри тушунчалар ва ўзининг ёки бошқаларнинг ҳуқуқларини ҳурмат қилмасликдир. Шу сабабли, гендер тенгликни таълим тизимида ёшликдан бошлаб тарғиб қилиш муҳим аҳамиятга эга.

Шу нуқтаи назарда қараганда, таълим тизимида болалар ва ёшлар орасида гендер тенглик тушунчасини шакллантириш, аёллар ва эркакларнинг ижтимоий-иқтисодий, сиёсий-ҳуқуқий ҳаётдаги роли ҳақида билимлар бериш катта аҳамиятга эга. Бунда ўқув дастурларига гендерга оид модулларни киритиш, мактабларда ва олий таълим муассасаларида махсус тренинглар ташкил этиш лозим. Бу ёш авлоднинг гендер тенгликни қадрлашини таъминлайди.

Иқтисодий соҳада аёлларни қўллаб-қувватлаш учун турли дастурлар, кредитлар ва субсидиялар йўлга қўйилиши керак. Аёлларнинг ўз бизнесини бошлаш ва ривожлантириш учун шароитлар яратиш, меҳнат бозорида уларнинг иштирокини кенгайтириш – гендер тенгликни таъминлашнинг муҳим омилларидан биридир. Шунингдек, корхона ва ташкилотларда аёллар ва эркакларга нисбатан адолатли маош ва иш шароитларини таъминлаш лозим.

Қонунчилик соҳасига назар солсак, давлат томонидан аёлларга нисбатан зўравонликка қарши қатъий чоралар кўрилиши шарт. Зўравонлик қилган шахсларга нисбатан жиноят ишларини тезкор ва адолатли кўриб чиқиш, жабрланувчиларга руҳий ва ижтимоий ёрдам кўрсатиш тизимини йўлга қўйиш жуда муҳим аҳамиятга эга. 

Мамлакатимизда ҳам бу борада давлат сиёсати шакллантирилмоқда, аммо бу жараёнда жамиятнинг барча қатламлари – давлат органлари, нодавлат нотижорат ташкилотлари, оммавий ахборот воситалари ва фуқаролар ҳамкорликда ишлаши керак.

Жамиятда гендер тенглик масаласидан келиб чиқадиган стереотипларни йўқ қилиш учун оммавий ахборот воситалари ва медиада турли тарғибот ва ташвиқотлар ўтказилиши зарур. Телевидение, радио ва интернет орқали гендер тенглик ва зўравонликка қарши кураш мавзуларига бағишланган кўрсатувлар, мақолалар ва ижтимоий роликлар тарк этилиши, ижтимоий тармоқларда тегишли ғоялар кенг тарқатилиши керак.

Гендер тенглик ва зўравонликка қарши кураш – бу тизимли йўналиш талаб қиладиган мураккаб масаладир. Қонунчилик, таълим, ижтимоий тарбия ва иқтисодий имкониятларни кенгайтириш орқали бу муаммони самарали ҳал қилиш мумкин. Жамиятнинг барча аъзолари – давлат ва фуқаролар – бу жараёнда ўз масъулиятини англаб иш тутишлари лозим.

Луқмон Асатов,

Паст Дарғом туманлараро иқтисодий суди раиси.