21 iyun - eng uzun kun, eng qisqa tun
Quyosh turishi - Quyosh osmon ekvatoridan eng katta burchak masofasida joylashgan va Quyoshning ufqdan balandligi peshinda minimal yoki maksimal bo‘lgan yilning ikki kunidan biridir. Bu kuni Yerning bir yarimsharida eng uzun kun va eng qisqa tun (yozgi kun botishi), ikkinchisida eng qisqa kun va eng uzun tun (qishki quyosh turishi) ro‘y beradi.
Yozgi quyosh turishida Quyosh shimoli-sharqda ko‘tarilib, gumbazdagi eng uzun yoy paydo qilgan holda shimoliy-g‘arbiy tomonga botadi.
2023 yilda yozgi quyosh turishi 21 iyun kuni butunjahon koordinatsiyalashgan vaqt bilan 14:57 (Toshkent vaqti bilan 19:57) da sodir bo‘ladi. Iyunda o‘rtacha yorug‘lik vaqti 17 soat 33 minutni tashkil etadi.
Shimoliy yarim sharning qutb kengliklarida oq tunlar, Arktikada esa qutbiy kunlar boshlanadi.
Shimoliy qutb doirasidan yuqorida Quyosh umuman ufqqa botmaydi va kun bir sutka davom etadi – qutbli kun turadi. Yerning shimoliy qutbida Quyosh sutka davomida ufqqa parallel ravishda aylana bo‘ylab harakatlanadi.
Bir necha kun davomida quyosh turishi – Quyoshning ufqdan balandligi deyarli o‘zgarmaydi. Keyin yoritkich ekliptik bo‘ylab teskari ilgarilab harakatlanadi. Shimoliy yarim sharda kun qisqarib, tun uzayadi. Janubiy yarim sharda buning aksi bo‘ladi.
Iyun quyosh turishi bilan sentyabr kun tengligi o‘rtasidagi davr «astronomik yoz» deb ataladi. U odatda Shimoliy yarim sharda 21 iyundan 23 sentyabrgacha, janubiy yarim sharda esa 21 dekabrdan 20 martgacha davom etadi.
Ming yillar davomida yozgi kun to‘xtashi tabiat sikllari bilan uyg‘unlikda yashagan va hayotini shunga muvofiq tashkil etgan xalqlar uchun katta ahamiyatga ega bo‘lgan. Aksariyat ibodatxonalar qurilishi aynan yozgi kun to‘xtashi kunida quyosh chiqishiga moslashtirilgan.
G.Xoldorova tayyorladi.
