Илмга асосланган таълим - келажак пойдевори
Таълим ва унга тикилган сармоя глобал ижтимоий дунёни ўзгартирмоқда ва рақобатни кучайтирмоқда. Бу глобал беллашув замирида чуқур билим ҳал қилувчи кучга айланиб бормоқда. Зеро, таълим соҳасида бутун ўқув жараёнининг пойдевори бўлиб хизмат қиладиган асосий ҳақиқат мавжуд: билим таълимнинг асосидир.
Ўз моҳиятига кўра, таълим, билим, кўникма, қадриятлар ва эътиқодларни авлоддан-авлодга ўтказиш ва ўзлаштириш, шахс ва жамиятни шакллантиради. Агар унинг асоси сифатида билим бўлмаса, таълим йўналиши, мақсади ва мазмуни йўқ, денгизда сузаётган кемага ўхшайди.
Таълимдаги билимнинг асосий ролларидан бири инсонга атрофдаги дунёни чуқур ва ҳар томонлама тушунишни таъминлашдир. Табиат қонунлари, математика тамойиллари, тарихнинг нозик жиҳатлари ёки инсон хатти-ҳаракатларининг мураккаблиги бўладими, билим ўқувчиларга ўз атрофини англаш, коинот сирларни очиш имконини беради. Билимнинг мустаҳкам пойдевори бўлмаса, таълим изчиллик, аниқлик ва долзарбликдан маҳрум бўлиб, ўқувчиларни жаҳолат ва ноаниқлик денгизида қолдиради.
Бундан ташқари, билим танқидий фикрлаш учун катализатор бўлиб, ўқувчиларга маълумотни мазмунли тарзда таҳлил қилиш, баҳолаш ва синтез қилиш имконини беради. Шахсларга турли хил фактлар, тушунчалар ва истиқболларни очиб бериш орқали таълим муаммоларни самарали ҳал қилиш, қарор қабул қилиш ва интеллектуал изланиш учун зарур бўлган когнитив кўникмаларни ривожлантиради. Мураккаб ғоялар билан курашиш, тахминларга қарши чиқиш ва далилларга асосланган тушунтиришларни излаш жараёнида ўқувчилар дунё ва ундаги ўз ўрни ҳақида танқидий фикрлаш қобилиятини ривожлантирадилар.
Бугунги жадал ривожланаётган дунёда барқарор амалиётларга интилиш, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва қайта тикланадиган энергияга бўлган эҳтиёж вақтлар сайин кучайиб бормоқда. У инсон фаолиятининг барча жабҳаларини, жумладан, таълимни ҳам қамраб олади, яъни бу эҳтиёжлар илмга асосланади. XXI асрнинг иқлим ўзгариши ва ресурсларнинг камайишидан тортиб, ижтимоий тенгсизлик ва технологик бузилишларгача бўлган муаммоларига қарши тура туриб, таълим ҳозирги ва келажак авлодлар эҳтиёжларини қондириш учун ривожланиши кераклиги тобора аниқ бўлиб бормоқда. Илмий асосланган таълимни қамраб олиш таълим натижаларининг барқарорлигини ҳамда шахслар ва жамиятларнинг барқарорлигини таъминлаш учун кучли ёндашув сифатида намоён бўлади.
Мухтасар айтганда, илмий асосланган таълим ўқувчиларнинг имкониятларини кенгайтириш, чидамлиликни ошириш ва шахслар ва жамиятлар фаровонлигини ошириш учун барқарор йўлни таклиф қилади. XXI асрнинг муаммолари ва имкониятларини кўриб чиқар эканмиз, илмий асосланган таълимни ижобий ўзгаришлар ва жамоавий тараққиёт учун кучли катализатор сифатида қабул қилишимиз керак. Зеро, билим нафақат таълимнинг қўшимча маҳсулоти, балки унинг моҳиятидир. Бутун таълим корхонаси таянадиган пойдевор сифатида билим тушунчанинг асоси, танқидий фикрлашнинг катализатори, шахсий ва жамият ривожланишининг двигатели бўлиб хизмат қилади. Тез ўзгаришлар, мураккаблик ва ноаниқлик билан ажралиб турадиган дунёда билимнинг таълимдаги роли ҳеч қачон муҳим бўлмаган. Билимнинг ўзгартирувчи кучини ўзлаштириб, биз келажак авлодлар учун порлоқ келажакни шакллантириш учун таълимнинг барча имкониятларини очиб бера оламиз.
Билим инсоннинг дунёдаги ўзини ўрганиш ва ривожлантириш имкониятларини ўз ичига олган ҳаётий қувват ҳисобланади. “Таълим илмга асосланган бўлиши керак”, яъни одамларни билим ва маърифатга қизиқиш ва ўрганишга рағбатлантиради. Ўрганиш, таълим ва билим инсониятнинг барқарорлиги ва тинчликка олиб келади. Таълим дунёдаги ягона ривожланиш воситасидир ва инсониятнинг маънавиятини ўз ичига олади. Бу эса уларнинг ўз мақсадлари ва ҳужжатлари учун мустақил равишда ишлашлари ва фаол жамият аъзоси сифатида бўлишлари мумкинлигини яратади.
Акбар САФАРОВ,
Ўзбекистон-Финландия педагогика институти илмий ишлар ва инновациялар бўйича проректори.
