Янги йил умид, қувонч ва янги имкониятлар байрами

Янги йил – ҳар бир инсон ҳаётида янгиланиш, умид ва қувонч рамзи бўлган байрам. Бу кун янги режалар тузиш, орзуларни амалга оширишга интилиш ва охирлаётган йилнинг хотираларини ёдга олиш куни.

Янги йил байрами одамларга бир-бирига меҳр ва илиқлик улашиш, яқинлари билан вақт ўтказиш, оилавий анъаналарни давом эттириш учун ажойиб имкон яратади. Ушбу байрам ҳар биримизни олдинга интилишга ундайди. Бу кунда безатилган арча, турли егуликлар ва совғалар, яқинларни йўқлаш байрам кайфиятини янада юксалтиради. Дунёда энг кенг тарқалган ушбу байрам ҳақида нималарни биламиз?

Энг қадимги янги йил милоддан аввалги 2000 йилда Месопотамияда нишонланган. Ўша пайтда янги йилнинг биринчи куни мартда, хусусан, баҳорги тенг кунлик деб ҳисобланган. Месопотамия аҳолиси ўша куни турли маросимларни ўтказганлар. Ўзларининг олий илоҳи Мардукнинг денгиз илоҳи Тиамат устидан қозонган ғалабасини нишонлаганлар. Баъзида янги ҳукмдорга тож кийдирганлар ёки амалдаги ҳукмдорга давлат бошида қолишга рамзий равишда рухсат берганлар.

Тарихда янги йил ҳар доим ҳам 1 январдан бошланмаган, йил давомийлиги эса доим ҳам 365 кун бўлмаган. Ҳозирги кунда дунё миқёсида фойдаланиладиган Рим тақвимининг биринчи талқинида йил давомийлиги 10 ойдан иборат бўлган. Йил римликларнинг уруш худоси Марс шарафига аталган март ойида бошланган ва 301 кунни ташкил этиб, декабргача давом этган. Милоддан аввалги VII асрда, Рим ҳукмдори Нум Помпилиус даврида тақвим ой циклига ўтказилади ва баъзи ўзгаришлар юз беради. Хусусан, йил давомийлиги 50 кунга ошди, мавжуд ойлар қисқаради ва янгилари - январь ва февраль пайдо бўлади.

Милоддан аввалги 47-йилда Юлий Цезар топшириғи билан “Юлиан тақвими” ишлаб чиқилади. Уни ишлаб чиққан астроном Созиген тўрт йилда бир марта қўшимча кун билан йилни 365 кунгача кенгайтиришни таклиф қилди. Мазкур тақвимдаги яна бир янгилик янги йилнинг 1 январдан бошланиши бўлди. Айнан шу куни Рим Республикасидаги энг юқори лавозим эгалари - Рим консуллари анъанавий равишда ўз вазифаларига киришишган.

Юлиан тақвими христиан дунёсида 1582 йилгача асосий тақвим бўлиб келади. Шу йили католик йўналишидаги христиан давлатларида Рим папаси Григорий ХIII буйруғи билан ишлаб чиқилган “Григорян тақвими” жорий этилади. Григорян тақвимининг қабул қилиниши билан 1 январь янги йилнинг биринчи куни сифатида мустаҳкамланади. Шу билан бирга, турли давлатларда янги йилни нишонлаш анъаналари янада аниқроқ шакллана бошлади.

Қадимги Римда янги йилнинг биринчи ойини январь деб аталашининг ҳам ўзига хос сабаби бор. Римликларнинг Янус номли илоҳи икки юзлиқилиб тасвирланган. Янус илоҳининг икки юзи бўлиши унга бир вақтнинг ўзида ўтмишга ва келажакка қарашга имкон беради, деб ишонишган. Рим аҳолисининг фикрича, Янус эски йил билан хайрлашишни ва янги йил билан учрашишни ўзида мужассам этган. Шу тариқа янги йилнинг биринчи ойи Янус илоҳи шарафига январь деб номлашган.

1 январь янги йилнинг биринчи куни сифатида одамлар онгига ўрнаша бошлар экан, дастлабки вақтларда шу кунда одамлар бир-бирига омад тилаши анъанаси шакллана бошлайди. Одамлар янги йилда билдирилган биринчи истаклар амалга ошиши мумкинлигига ишонишган. Австралия миллий университети классик тадқиқотлар маркази раҳбари, доктор Каилан Давенпорт йилни “ширин” бўлишига умид қилган римликлар ушбу кунда дўстларига совғалар - хурмо, анжир, асал тарқатишганлигини, фаровонлик келтиради деган умид билан бир-бирига танга берганини ёзади.

Умуман, ушбу байрамнинг кўплаб анъаналари борки, улар узоқ ўтмишга бориб тақалади. Масалан, ҳозирда инглиз тилида сўзлашадиган мамлакатларда кенг тарқалган одатлардан бири - янги йилда ҳар бир одам ўзига-ўзи ваъда беришидир. Ёмон одатлардан воз кечиш, шахсий ҳаётда янгича тартибларни ўрнатиш ва ҳаётни яхши томонга ўзгартиришни ўз олдиларига мақсад қилиб қўйишади. Шунга ўхшаш одат қадимги Месопотамия ва унга ёндош ҳудудларда тахминан 6000 йил олдин мавжуд бўлган. 12 кун давом этган “Акиту” баҳор байрамида аҳоли “худоларни тинчлантириш” учун қарзларини тўлашга ва қўшниларидан қарз олган нарсаларини қайтаришга ваъда беришган.

Турли мамлакатларда янги йил анъаналари нафақат антик даврда, кейинги даврларда ҳам шаклланиб келган. Ҳозирда дунё аҳолиси орасида тарқалган янги йил ан