Yangi yil umid, quvonch va yangi imkoniyatlar bayrami

Yangi yil – har bir inson hayotida yangilanish, umid va quvonch ramzi bo‘lgan bayram. Bu kun yangi rejalar tuzish, orzularni amalga oshirishga intilish va oxirlayotgan yilning xotiralarini yodga olish kuni.

Yangi yil bayrami odamlarga bir-biriga mehr va iliqlik ulashish, yaqinlari bilan vaqt o‘tkazish, oilaviy an’analarni davom ettirish uchun ajoyib imkon yaratadi. Ushbu bayram har birimizni oldinga intilishga undaydi. Bu kunda bezatilgan archa, turli yeguliklar va sovg‘alar, yaqinlarni yo‘qlash bayram kayfiyatini yanada yuksaltiradi. Dunyoda eng keng tarqalgan ushbu bayram haqida nimalarni bilamiz?

Eng qadimgi yangi yil miloddan avvalgi 2000 yilda Mesopotamiyada nishonlangan. O‘sha paytda yangi yilning birinchi kuni martda, xususan, bahorgi teng kunlik deb hisoblangan. Mesopotamiya aholisi o‘sha kuni turli marosimlarni o‘tkazganlar. O‘zlarining oliy ilohi Mardukning dengiz ilohi Tiamat ustidan qozongan g‘alabasini nishonlaganlar. Ba’zida yangi hukmdorga toj kiydirganlar yoki amaldagi hukmdorga davlat boshida qolishga ramziy ravishda ruxsat berganlar.

Tarixda yangi yil har doim ham 1 yanvardan boshlanmagan, yil davomiyligi esa doim ham 365 kun bo‘lmagan. Hozirgi kunda dunyo miqyosida foydalaniladigan Rim taqvimining birinchi talqinida yil davomiyligi 10 oydan iborat bo‘lgan. Yil rimliklarning urush xudosi Mars sharafiga atalgan mart oyida boshlangan va 301 kunni tashkil etib, dekabrgacha davom etgan. Miloddan avvalgi VII asrda, Rim hukmdori Num Pompilius davrida taqvim oy sikliga o‘tkaziladi va ba’zi o‘zgarishlar yuz beradi. Xususan, yil davomiyligi 50 kunga oshdi, mavjud oylar qisqaradi va yangilari - yanvar va fevral paydo bo‘ladi.

Miloddan avvalgi 47-yilda Yuliy Syezar topshirig‘i bilan “Yulian taqvimi” ishlab chiqiladi. Uni ishlab chiqqan astronom Sozigen to‘rt yilda bir marta qo‘shimcha kun bilan yilni 365 kungacha kengaytirishni taklif qildi. Mazkur taqvimdagi yana bir yangilik yangi yilning 1 yanvardan boshlanishi bo‘ldi. Aynan shu kuni Rim Respublikasidagi eng yuqori lavozim egalari - Rim konsullari an’anaviy ravishda o‘z vazifalariga kirishishgan.

Yulian taqvimi xristian dunyosida 1582 yilgacha asosiy taqvim bo‘lib keladi. Shu yili katolik yo‘nalishidagi xristian davlatlarida Rim papasi Grigoriy XIII buyrug‘i bilan ishlab chiqilgan “Grigoryan taqvimi” joriy etiladi. Grigoryan taqvimining qabul qilinishi bilan 1 yanvar yangi yilning birinchi kuni sifatida mustahkamlanadi. Shu bilan birga, turli davlatlarda yangi yilni nishonlash an’analari yanada aniqroq shakllana boshladi.

Qadimgi Rimda yangi yilning birinchi oyini yanvar deb atalashining ham o‘ziga xos sababi bor. Rimliklarning Yanus nomli ilohi ikki yuzliqilib tasvirlangan. Yanus ilohining ikki yuzi bo‘lishi unga bir vaqtning o‘zida o‘tmishga va kelajakka qarashga imkon beradi, deb ishonishgan. Rim aholisining fikricha, Yanus eski yil bilan xayrlashishni va yangi yil bilan uchrashishni o‘zida mujassam etgan. Shu tariqa yangi yilning birinchi oyi Yanus ilohi sharafiga yanvar deb nomlashgan.

1 yanvar yangi yilning birinchi kuni sifatida odamlar ongiga o‘rnasha boshlar ekan, dastlabki vaqtlarda shu kunda odamlar bir-biriga omad tilashi an’anasi shakllana boshlaydi. Odamlar yangi yilda bildirilgan birinchi istaklar amalga oshishi mumkinligiga ishonishgan. Avstraliya milliy universiteti klassik tadqiqotlar markazi rahbari, doktor Kailan Davenport yilni “shirin” bo‘lishiga umid qilgan rimliklar ushbu kunda do‘stlariga sovg‘alar - xurmo, anjir, asal tarqatishganligini, farovonlik keltiradi degan umid bilan bir-biriga tanga berganini yozadi.

Umuman, ushbu bayramning ko‘plab an’analari borki, ular uzoq o‘tmishga borib taqaladi. Masalan, hozirda ingliz tilida so‘zlashadigan mamlakatlarda keng tarqalgan odatlardan biri - yangi yilda har bir odam o‘ziga-o‘zi va’da berishidir. Yomon odatlardan voz kechish, shaxsiy hayotda yangicha tartiblarni o‘rnatish va hayotni yaxshi tomonga o‘zgartirishni o‘z oldilariga maqsad qilib qo‘yishadi. Shunga o‘xshash odat qadimgi Mesopotamiya va unga yondosh hududlarda taxminan 6000 yil oldin mavjud bo‘lgan. 12 kun davom etgan “Akitu” bahor bayramida aholi “xudolarni tinchlantirish” uchun qarzlarini to‘lashga va qo‘shnilaridan qarz olgan narsalarini qaytarishga va’da berishgan.

Turli mamlakatlarda yangi yil an’analari nafaqat antik davrda, keyingi davrlarda ham shakllanib kelgan. Hozirda dunyo aholisi orasida tarqalgan yangi yil an