Кремлга ҳужум қилган дронлар қаердан пайдо бўлган? Қандай қилиб улар ҳаво мудофаасини четлаб ўтишга муваффақ бўлишди? Путинга таҳдид бўлдими?
3 майга ўтар кечаси икки нафар учувчисиз учиш аппарати (УУА) Россия Федерацияси президентининг ишчи қароргоҳи – Москва Кремлига ҳужум қилди.
Расмий равишда Россия расмийлари буни куннинг ярмида тасдиқлаб, воқеада Украина махсус хизматларини айблади. Владимир Путин маъмурияти учувчисиз самолётлар йўқ қилинганини айтди, бироқ улар айнан қандай қилиб Москва марказига учиб кетганини тушунтирмади. "Медуза" дрон ҳужумлари ҳақидаги энг муҳим саволларга жавоб берди.
Биринчи дрон
Дрон Замосковоречьедан (яъни, Кремл жанубидан) учиб келган ва Сенат саройи гумбази устида портлаган. Нашр этилган ёзувлардан бирида бир неча сониядан кейин учқун ва тутун пайдо бўлади - шамол уни Кремлнинг Спасская минораси томон учиради. Минорадаги соат 2:27 ни кўрсатади.
Иккинчи дрон
Иккинчи дрон деярли ўша жойда 16 минут фарқ билан портлади. Бу вақтга келиб, Кремл яқинидаги ёруғлик ўчирилган эди - одатда Кремл қирғоғини ёритадиган чироқлар ўчирилган.
Бу сафар УУА Китай-городдан (яъни, шарқдан) Кремлга учиб, президент штандарти ўрнатилган Сенат саройи гумбази ёнидан учиб ўтган ва биринчи дрон каби тепада, байроқ устунида портлаган. Бироқ байроқ ёнмаган.
Расмийлар Кремлга ҳужум ҳақида ярим кун ичида хабар беришди
Биринчидан, соат 14:27 да ТАСС телеграм-каналида эълон қилинди. Мэрия Москва осмонида учувчисиз аппаратлар тақиқлагани ҳақида хабар берди. Бир дақиқадан сўнг РИА Новости Собянинга таяниб, худди шу хабарни эълон қилди (ваҳоланки, дрон парвозларига чекловлар аллақачон, 2022 йил майдан амал қилган). Ушбу қарор сабаблари ҳақида хабар берилмаган.
Бир неча дақиқадан сўнг, соат 14:35 да Кремль сайтида президент матбуот хизмати хабари пайдо бўлди. Унда айтилишича, “Киев режими” президентнинг Кремл қароргоҳига “учувчисиз учиш аппаратлари билан зарба беришга уриниш” қилган. Путиннинг ўзига зарар етмаган.
Сайтда кўрсатилган пресс-релиз чиқишидан икки дақиқа олдин унинг биринчи хатбоши РИА Новости телеграм каналида пайдо бўлди, бир дақиқадан сўнг ТАСС телеграм каналида пресс-релиздан бир нечта иқтибослар эълон қилинди.
Кремль ҳужумдан “моддий зиён йўқ” деб хабар берган бўлса-да, 3 май куни кечқурун ёнғин Сенат саройи гумбазининг том қопламасига зарар етказганини аниқ кўрсатувчи фотосурат пайдо бўлди.
Кремлга қандай дронлар ҳужум қилди?
Бу аниқ маълум эмас. Украина расмийлари ҳужумга алоқаси борлигини инкор этиб, “на Путинга, на Москвага ҳужум қилинган”, дейди. Украина президенти девони раҳбари маслаҳатчиси Михаил Подолякнинг таъкидлашича, бу воқеалар Россиянинг “яқин кунларда кенг кўламли террорчилик провокациясига” тайёргарлигининг бир қисмидир.
Агар, шунга қарамай, ҳужум Украина махсус хизматлари ёки Россия ичидаги украинапараст партизанлар томонидан уюштирилган деган версияни кўриб чиқсак, улар Кремлга портловчи моддалар билан учувчисиз самолётни етказиб беришнинг икки йўли бор эди.
Биринчиси, Украина ҳудудидан узоқ масофали учувчисиз самолёт билан ҳужум. Украина Қуролли кучлари совет давридаги модернизация қилинган “Стриж” реактив дронлари билан бир неча бор зарбага учради. Уларнинг асосий афзаллиги - юқори тезлик; модернизация пайтида улар паст баландликда нишонга учиш имкониятига эга бўлишди, деб тахмин қилинади; буларнинг барчаси биргаликда ҳаво ҳужумига қарши мудофаа кучларига уларни уриб туширишни қийинлаштирган.
Тунги ҳужум видеоси ушбу версияга қарши «гапиради»: у зарба бериш учун жуда катта дрон ишлатилганлигини кўрсатади. Бундай аппаратни Москва марказида бемалол ишга тушириш мумкин эмас эди.
Агар FPF дронлари зарба бериш учун ишлатилган бўлса, унда биз Россия контрразведкасининг хатолари ҳақида гапиришимиз мумкин ва агар улар узоқ масофали бўлган бўлса, Россия ҳаво мудофааси ва радиоэлектрон бомбадек энг муҳим йўналишда ташкил этишда аниқ хатоларга эгалигини англатади.
Путин ҳақиқатан ҳам бирор нарса билан таҳдид қилдими? Кечаси Кремлга ташриф буюрадими?
Президент идораси ҳақиқатан ҳам Сенат саройида жойлашган. Яқинда, 2023 йил март ойининг охирида, Россия Федерацияси Президенти унинг Кремлда ҳам квартираси борлигини, у "сўнгги пайтларда кўп вақтини шу ерда ўтказаётганини, ишлаётганини ва тез-тез ухлаётганини" айтган.
Бироқ, президент маъмуриятига яқин бўлган икки суҳбатдошга кўра, бу ҳақиқат эмас: Путин Кремлга камдан-кам ташриф буюради, асосан "расмий ҳолатларда" ва кундузи.
3 май куни Кремль сайтида Путин ва Нижний Новгород губернатори Глеб Никитиннинг юзма-юз учрашуви ҳақида хабар пайдо бўлди. Хабарда айтилишича, учрашув президентнинг Ново-Огарёводаги қароргоҳида ўтган. Аммо, "Медуза"нинг Кремлга яқин манбаларидан бирига кўра, бу учрашув айнан кеча эмас, аввалроқ бўлиб ўтган бўлиши мумкин. "Никитин билан суҳбат аллақачон "консерваланган"ига амин манба ва 27 апрель куни Никитин "Горький fest" кинофестивалининг ташкилотчилари, актёр Михаил Пореченков ва продюсер Оксана Михеева билан учрашганига ва президент билан шахсий учрашувлар олдидан расмийлар ҳали ҳам камида бир ҳафта карантинда қолишига эътибор қаратди.
Нега Россия расмийлари ҳужумни дарҳол “президентга суиқасд” деб атади?
Кўриниб турибдики, улар ташвиқот ва, эҳтимол, дипломатик мақсадларни кўзламоқда.
БМТ конвенцияларидан бирига кўра, ҳар қандай давлат раҳбари халқаро ҳимоядан фойдаланади. Бу шуни англатадики, конвенцияни ратификация қилган барча давлатлар (шу жумладан, Россия ва Украина):
- халқаро миқёсда ҳимояланган шахсга қарши жиноятларнинг, шу жумладан, қотилликка суиқасд ва ушбу шахс жойлашган расмий ёки турар-жой биноларига ҳужумларнинг олдини олиш.
- қонун ҳужжатларига тегишли жиноятлар учун жазоларни қўшиш.
- жиноятни содир этган шахс шу давлат фуқароси эканлигига ишониш учун асослар мавжуд бўлса, гумонланувчини жавобгарликка тортишга ҳаракат қилиш.
Гаагадаги Халқаро жиноий суди Владимир Путинни ҳибсга олиш учун ордер берганига қарамай, у амалдаги давлат раҳбари ва халқаро ҳимоядаги шахс бўлиб қолмоқда, деди "Медуза"га халқаро ҳуқуқ бўйича ихтисослашган ҳуқуқшунос. Шу боис Россия БМТ Хавфсизлик кенгаши йиғилишини ўтказишни ва Кремлга қилинган ҳужумни қораловчи резолюция қабул қилишни талаб қилиши мумкин.
Бундан ташқари, Россия Федерацияси ва Украина томонидан ратификация қилинган Терроризмга қарши кураш бўйича Европа конвенцияси халқаро ҳимоя остидаги шахсга қарши жиноят содир этган шахсни экстрадиция қилишни талаб қилиш имконини беради. Шунингдек, давлат, агар жиноятчини экстрадиция қилишни истамаса, уни қонун ҳужжатларига мувофиқ жавобгарликка тортиш мажбуриятини юклайди.
Шу билан бирга, Украина президенти идораси ҳужумга алоқадорлигини қатъиян рад этади ва БМТ Хавфсизлик Кенгашининг доимий аъзолари (шу жумладан, Франция, Буюк Британия ва АҚШ) вето қўйиш ҳуқуқига эга - ва улар эҳтимол ундан фойдаланади.
Ўз навбатида, Путиннинг Россия Хавфсизлик Кенгашидаги ўринбосари Дмитрий Медведев учувчисиз ҳаво ҳужумидан сўнг Зеленский ва унинг "кликларини" "жисмоний йўқ қилишни" талаб қилди, яъни, аслида худди шу халқаро конвенцияларни бузишга очиқ чақирди. Бундан ташқари, The Times газетасининг ёзишича, 2022 йил март ойида, кенг кўламли уруш бошланганидан сўнг, Россия хавфсизлик кучлари аллақачон Украина президентига суиқасд уюштиришга уринган.
Гулнора Холдорова тайёрлади.
