Қўрқиш эмас, ҳимояланиш зарур

Ер юзида истиқомат қилаётган 10 миллионга яқин беморни ўз исканжасига олган, уларга ҳар куни ўлим, оғриқ, уқубатларни эслатиб турган ОИТС бир кунлик кураш билан тугаб қолмайди.

Буни яхши тушунган тиббиёт ва фармацевтика соҳаси вакиллари неча йилдирки, тинимсиз изланишда, касалликка қарши ишончли даво топмаган бўлсалар-да, бемор аҳволини енгиллатиш, унинг умрини узайтириш бўйича бирмунча ютуқларни қўлга киритишди. Бунга даволанишни эрта босқичларда бошлаш, узоқ муддатли терапия ва ОИТСга чалинганларга кўрсатилаётган тиббий хизмат эвазига эришилмоқда. 2010 йиллардан антиретровирус терапия самараси кўзга ташлана бошлади: кучсизланган иммун тизимига эга беморларда ҳам ҳаёт даражаси ошгани ва бошқа инсонларга вирус юқтириш эҳтимоли пасайгани кузатилди.

ОИВ вируси организмга тушган дастлабки даврда ҳеч қандай нохуш аломатлар сезилмайди, иммун тизими вирусларнинг тажовузини бостириб туради. Одам вирусни юқтириб олганидан бошлаб 10 йилгача касал эканини сезмаслиги мумкин. Бу даврда организмда ОИВ вируслари билан касалланган ҳужайралар сони соғлом ҳужайраларга қараганда ошиб боради, натижада ОИТС (орттирилган иммунитет танқислиги синдроми) келиб чиқади. Бу сурункали тарзда кечувчи тизимли хасталик. У фақат битта органни зарарлайди, деб тушуниш хато. Организмнинг вируслар билан маҳв этилиши натижасида иммун тизими ўз вазифасини бажара олмайди, натижада инсон ҳар қандай ташқи таъсирга сезувчан бўлади, оддий касалликларни ҳам оғир кечиради. Организмнинг курашувчанлиги йўқолгани боис ёндош касалликлар ривожланиб бораверади.

ОИТСга қарши курашга йўналтирилган давлат дастурлари асосида тиббиёт муассасалари моддий-техник базаси мустаҳкамланди, бу эса ОИВ инфекциясининг парентерал йўл билан (инъекцион муолажалар орқали) юқиши кўрсаткичини камайтирди. Инфекция онадан болага юқишининг олдини олиш бўйича ҳам профилактик ишлар йўлга қўйилган. Яъни, ҳар бир аёл ҳомиладорликнинг илк ҳафталаридан ва 20-30 ҳафталигидан кейин 2 маротаба яшаш жойидаги тиббиёт муассасаси томонидан назоратга олиниб, ОИВга тиббий текширувдан ўтказилади. ОИВ инфекцияси аниқланган ҳомиладор аёлга белгиланган муддатдан туғруқ амалга оширилгунгача вирусга қарши махсус профилактика дори воситалари берилади. Туғилган болага ҳам бир ой давомида вирусга қарши профилактик дори препаратлари ажратилади ҳамда она сути билан озиқлантирилади. Бунинг натижасида касаллик онадан болага юқиши кўрсаткичлари кескин камайишига эришилди.

Бугунги кунда ретровирусга қарши даволаш препаратлари орқали ОИВ инфекциясини юқтириб олган одамнинг умрини соғлом одамнинг умричалик чўзиш мумкин. Бу муолажа вирусни тўлиқ йўқ қилмаса ҳам, унинг бемор қонида кўпайиб боришига йўл қўймайди, яъни қонда вируслар камайиб, иммунитет ошади, вирусга қарши курашувчи ҳужайралар ортади ва беморнинг аҳволи яхшиланиб боради. Шу йилнинг учинчи чораги якунига кўра, вилоятимизда ОИВ инфекцияли беморларнинг 89 фоизи даволашнинг дунёда тан олинган усули - антиретровирус муолажалар билан қамраб олинди.

ОИВ/ОИТСга қарши курашиш комплекс ёндашувни талаб этади. Бунда рақамли технологияларни жорий этиш ҳам катта аҳамиятга эга. Рақамли технологияларни жорий этиш маъмурий жараёнларни оптималлаштириш, маълумотларни бошқаришни такомиллаштириш, беморларнинг ҳолатини доимий мониторинг қилиб бориш имконини беради. 2023 йилдан бошлаб вилоят ОИТСга қарши курашиш марказида такомиллаштирилган ОИВ инфекцияли шахслар бўйича ягона электрон тизим ишга туширилди ва у Ижтимоий ҳимоя миллий агентлиги, адлия вазирлиги ва Ташқи миграция агентликларининг электрон базаси билан интеграция қилинди. Бу тизимнинг қулайлиги шундаки, тизим тўлиқ шаффоф ҳолда ишлайди ва маълумотлар ҳаққонийлиги кафолатланади. Яшаш ҳудуди ўзгарган ҳолатларда ҳам муаммолар электрон тизимда ҳал қилинади. Бемор билан суҳбатлашиш учун вақт кўпроқ бўлади ва ретроспектив эпидемиологик кузатишларни олиб боришда маълумотлар электрон шаклда олинади.

Ҳар бир инсон ўзида шубҳали ҳолатларни сезган тақдирда ихтиёрий равишда текширувдан ўтиши мумкин. Бунинг учун ҳар бир вилоятдаги ОИТСга қарши курашиш марказлари ва туманлараро ОИТСга ташхис қўйиш лабораторияларига мурожаат қилиш лозим. "Одамнинг иммунитет танқислиги вируси келтириб чиқарадиган касаллик (ОИВ инфекцияси) тарқалишига қарши курашиш тўғрисида"ги Қонунга асосан текширувлар шахснинг хоҳишига кўра махфийликка риоя этилган ҳолда амалга оширилади. ОИВга текшириш натижалари қандай бўлишидан қатъи назар врач буни сир сақлаши кафолатланади. Шу боис текширувлардан ўтишдан қўрқмаслик керак.

ОИТСга қарши курашиш марказининг лаборатория мажмуаси ва 5 туманлараро ОИВ ташхис лабораторияларининг асосий вазифаси ОИВ инфекциясини эрта аниқлаш, диспансер назоратида турган беморларнинг лаборатор таҳлилларини ўтказиш, даволаш самарадорлигини баҳолашдир.

2025 йил 10 ой давомида Самарқанд вилояти бўйича 490 минг 115 та скрининг текширувлари ўтказилди, шундан 34 минг 295 тасида болалар текширилди.

Аҳоли ўртасида ОИВ инфекциясини эрта аниқлаш, ташхислаш ва даволаш сифатини ошириш мақсадида замонавий ускуналар, етарли даражада тест системалари ва маиший жиҳозлар харид қилинди.

Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Бош Ассамблеяси томонидан 2030 йилга бориб ОИВ эпидемиясига барҳам бериш учун "95-95-95" стратегияси олға сурилган. Бу тамойилга кўра, ОИВ юқтирган беморларнинг 95 фоизи ўз статусини билиши, 95 фоизи махсус терапия билан қамраб олиниши, 95 фоизида вирус юкламасининг паст даражага тушишига 2025 йилгача эришиш ва 2030 йилда ОИТС касаллиги юқишига барҳам бериш мақсад қилинган.

Халқаро экспертларнинг хулоса қилишича, 2030 йилгача ОИВнинг аҳоли саломатлигига таҳдид сифатидаги глобал хавфини камайтиришга доир устувор мақсадларга эришиш мумкин. Бунинг учун ҳукуматлар хасталикнинг олдини олиш, унга қарши курашиш, инфекцияни эрта босқичда аниқлаш ва самарали даволаш учун зарур ресурслар ажратиши керак.

Улуғбек НАЗАРОВ,

вилоят ОИТСга қарши курашиш маркази бош врачи.