Qo‘rqish emas, himoyalanish zarur
Yer yuzida istiqomat qilayotgan 10 millionga yaqin bemorni o‘z iskanjasiga olgan, ularga har kuni o‘lim, og‘riq, uqubatlarni eslatib turgan OITS bir kunlik kurash bilan tugab qolmaydi.
Buni yaxshi tushungan tibbiyot va farmatsevtika sohasi vakillari necha yildirki, tinimsiz izlanishda, kasallikka qarshi ishonchli davo topmagan bo‘lsalar-da, bemor ahvolini yengillatish, uning umrini uzaytirish bo‘yicha birmuncha yutuqlarni qo‘lga kiritishdi. Bunga davolanishni erta bosqichlarda boshlash, uzoq muddatli terapiya va OITSga chalinganlarga ko‘rsatilayotgan tibbiy xizmat evaziga erishilmoqda. 2010 yillardan antiretrovirus terapiya samarasi ko‘zga tashlana boshladi: kuchsizlangan immun tizimiga ega bemorlarda ham hayot darajasi oshgani va boshqa insonlarga virus yuqtirish ehtimoli pasaygani kuzatildi.
OIV virusi organizmga tushgan dastlabki davrda hech qanday noxush alomatlar sezilmaydi, immun tizimi viruslarning tajovuzini bostirib turadi. Odam virusni yuqtirib olganidan boshlab 10 yilgacha kasal ekanini sezmasligi mumkin. Bu davrda organizmda OIV viruslari bilan kasallangan hujayralar soni sog‘lom hujayralarga qaraganda oshib boradi, natijada OITS (orttirilgan immunitet tanqisligi sindromi) kelib chiqadi. Bu surunkali tarzda kechuvchi tizimli xastalik. U faqat bitta organni zararlaydi, deb tushunish xato. Organizmning viruslar bilan mahv etilishi natijasida immun tizimi o‘z vazifasini bajara olmaydi, natijada inson har qanday tashqi ta’sirga sezuvchan bo‘ladi, oddiy kasalliklarni ham og‘ir kechiradi. Organizmning kurashuvchanligi yo‘qolgani bois yondosh kasalliklar rivojlanib boraveradi.
OITSga qarshi kurashga yo‘naltirilgan davlat dasturlari asosida tibbiyot muassasalari moddiy-texnik bazasi mustahkamlandi, bu esa OIV infeksiyasining parenteral yo‘l bilan (in’yeksion muolajalar orqali) yuqishi ko‘rsatkichini kamaytirdi. Infeksiya onadan bolaga yuqishining oldini olish bo‘yicha ham profilaktik ishlar yo‘lga qo‘yilgan. Ya’ni, har bir ayol homiladorlikning ilk haftalaridan va 20-30 haftaligidan keyin 2 marotaba yashash joyidagi tibbiyot muassasasi tomonidan nazoratga olinib, OIVga tibbiy tekshiruvdan o‘tkaziladi. OIV infeksiyasi aniqlangan homilador ayolga belgilangan muddatdan tug‘ruq amalga oshirilgungacha virusga qarshi maxsus profilaktika dori vositalari beriladi. Tug‘ilgan bolaga ham bir oy davomida virusga qarshi profilaktik dori preparatlari ajratiladi hamda ona suti bilan oziqlantiriladi. Buning natijasida kasallik onadan bolaga yuqishi ko‘rsatkichlari keskin kamayishiga erishildi.
Bugungi kunda retrovirusga qarshi davolash preparatlari orqali OIV infeksiyasini yuqtirib olgan odamning umrini sog‘lom odamning umrichalik cho‘zish mumkin. Bu muolaja virusni to‘liq yo‘q qilmasa ham, uning bemor qonida ko‘payib borishiga yo‘l qo‘ymaydi, ya’ni qonda viruslar kamayib, immunitet oshadi, virusga qarshi kurashuvchi hujayralar ortadi va bemorning ahvoli yaxshilanib boradi. Shu yilning uchinchi choragi yakuniga ko‘ra, viloyatimizda OIV infeksiyali bemorlarning 89 foizi davolashning dunyoda tan olingan usuli - antiretrovirus muolajalar bilan qamrab olindi.
OIV/OITSga qarshi kurashish kompleks yondashuvni talab etadi. Bunda raqamli texnologiyalarni joriy etish ham katta ahamiyatga ega. Raqamli texnologiyalarni joriy etish ma’muriy jarayonlarni optimallashtirish, ma’lumotlarni boshqarishni takomillashtirish, bemorlarning holatini doimiy monitoring qilib borish imkonini beradi. 2023 yildan boshlab viloyat OITSga qarshi kurashish markazida takomillashtirilgan OIV infeksiyali shaxslar bo‘yicha yagona elektron tizim ishga tushirildi va u Ijtimoiy himoya milliy agentligi, adliya vazirligi va Tashqi migratsiya agentliklarining elektron bazasi bilan integratsiya qilindi. Bu tizimning qulayligi shundaki, tizim to‘liq shaffof holda ishlaydi va ma’lumotlar haqqoniyligi kafolatlanadi. Yashash hududi o‘zgargan holatlarda ham muammolar elektron tizimda hal qilinadi. Bemor bilan suhbatlashish uchun vaqt ko‘proq bo‘ladi va retrospektiv epidemiologik kuzatishlarni olib borishda ma’lumotlar elektron shaklda olinadi.
Har bir inson o‘zida shubhali holatlarni sezgan taqdirda ixtiyoriy ravishda tekshiruvdan o‘tishi mumkin. Buning uchun har bir viloyatdagi OITSga qarshi kurashish markazlari va tumanlararo OITSga tashxis qo‘yish laboratoriyalariga murojaat qilish lozim. "Odamning immunitet tanqisligi virusi keltirib chiqaradigan kasallik (OIV infeksiyasi) tarqalishiga qarshi kurashish to‘g‘risida"gi Qonunga asosan tekshiruvlar shaxsning xohishiga ko‘ra maxfiylikka rioya etilgan holda amalga oshiriladi. OIVga tekshirish natijalari qanday bo‘lishidan qat’i nazar vrach buni sir saqlashi kafolatlanadi. Shu bois tekshiruvlardan o‘tishdan qo‘rqmaslik kerak.
OITSga qarshi kurashish markazining laboratoriya majmuasi va 5 tumanlararo OIV tashxis laboratoriyalarining asosiy vazifasi OIV infeksiyasini erta aniqlash, dispanser nazoratida turgan bemorlarning laborator tahlillarini o‘tkazish, davolash samaradorligini baholashdir.
2025 yil 10 oy davomida Samarqand viloyati bo‘yicha 490 ming 115 ta skrining tekshiruvlari o‘tkazildi, shundan 34 ming 295 tasida bolalar tekshirildi.
Aholi o‘rtasida OIV infeksiyasini erta aniqlash, tashxislash va davolash sifatini oshirish maqsadida zamonaviy uskunalar, yetarli darajada test sistemalari va maishiy jihozlar xarid qilindi.
Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh Assambleyasi tomonidan 2030 yilga borib OIV epidemiyasiga barham berish uchun "95-95-95" strategiyasi olg‘a surilgan. Bu tamoyilga ko‘ra, OIV yuqtirgan bemorlarning 95 foizi o‘z statusini bilishi, 95 foizi maxsus terapiya bilan qamrab olinishi, 95 foizida virus yuklamasining past darajaga tushishiga 2025 yilgacha erishish va 2030 yilda OITS kasalligi yuqishiga barham berish maqsad qilingan.
Xalqaro ekspertlarning xulosa qilishicha, 2030 yilgacha OIVning aholi salomatligiga tahdid sifatidagi global xavfini kamaytirishga doir ustuvor maqsadlarga erishish mumkin. Buning uchun hukumatlar xastalikning oldini olish, unga qarshi kurashish, infeksiyani erta bosqichda aniqlash va samarali davolash uchun zarur resurslar ajratishi kerak.
Ulug‘bek NAZAROV,
viloyat OITSga qarshi kurashish markazi bosh vrachi.
