Mutolaa: Qo‘shaloq dahmaza. Hikoya
G‘afur Shermuhammad
Issiqqina sandalda o‘tirib nonushta qilayotgan edim. Kutilmaganda eshik sharaqlab ochilib, xotin hovliqqancha uyga bostirib kirdi. Uning qo‘lidagi qurum bosgan tandir kosovni ko‘rib, shoshib qolganimdan piyoladagi qaynoq choyni to‘kib yuboray dedim.
– Tez tashqariga chiqing! – dedi u. – Itimiz quturibdi.
– Esing joyidami? Mushukday beozor kuchukchayam quturarkanmi?
Xotinimning qo‘rqqanidan quloqlari bitib qolgan shekilli, gapimni eshitmadi. Loyga botgan kavushini yechmasdan deraza tomon yurdi. Men esa lunjimdagi luqmani chaynamasdan yutib, shosha-pisha hovliga chiqdim.
Kuchugimizning quturgani rost, shekilli. Boyaqish ayanchli angillagancha hovlida u yoqdan-bu yoqqa zir chopyapti. Tili tumshug‘idan chiqib, bir qarich tasmaday osilib qolgan.
– Simba, bah-bah.
Jonivor yugurishdan to‘xtab, menga qaradi. Yo, tavba! Qutursa, mushtdaygina laycha ham ko‘zingga yo‘lbarsday vahshiy bo‘lib ko‘rinarkan. Simbaning menga qadalgan mitti ko‘zlari sovuq yiltirar, irkit tumshug‘idan tinimsiz ko‘pik oqardi. Uning vajohatini ko‘rib badanimdan muzday ter chiqib ketdi. Yaxshiyam vaqtida uyga kirib, eshikni yopishga ulgurdim. Sal imillasam, tashlanib qolardi-yov.
– Obbo, palakat-yey! Bu balo qayerdan yopishdi ekan unga…
– Bo‘lar ish bo‘ldi, – dedi ancha o‘ziga kelib olgan xotinim. – Quturgan hayvon qaytib tuzalmaydi. Tezroq bu sho‘rtumshuqni bir yoqlik qiling.
Tashqariga chiqishga hecham oyog‘im tortmayotgan edi.
– Ozgina kutib tursak, o‘zi biryoqlik bo‘lib qolar…
– Hademay bolalar maktabdan qaytadi, – jerkib berdi xotinim. – Ungacha mergan tog‘angizni chaqirib kelib, kuchukni ottirib tashlang.
O‘ylab ko‘rsam, shundan boshqa chorasi yo‘q ekan. Xotinning qo‘lidan tandir kosovni olib, istar-istamas tashqariga chiqdim. Baxtimga og‘ilxonaning yonida g‘ujanak bo‘lib yotgan Simba meni payqamadi. Ehtiyotkorlik bilan darvozadan chiqib oldimu, oyog‘imni qo‘limga olib tog‘amnikiga chopdim.
Qodir tog‘am bu xabarni eshitgach, devorga osig‘liq miltig‘ini olib obdon tozaladi. Keyin o‘qlab, besh-oltita patronni cho‘ntagiga soldi.
– Tag‘in kuchuging tishlab olib, ziyon yetkazmasin, – deya egniga qalin jun chakmon kiyib, boshiga mo‘yi to‘kilgan eski telpakni bostirdi.
Uyga yetib kelishimiz bilan Qodir tog‘am miltiq o‘qtalgancha darvozadan mo‘ralab, hovlini kuzata boshladi. Men esa gumburlagan o‘q ovozi qulog‘imga zarar yetkazmasin degan niyatda besh-o‘n qadam narida yurak hovuchlab turibman.
– Kuchuging ko‘rinmaydi-ku?
Tog‘a-jiyan hushyorlikni susaytirmay hovliga kirdik. Boyagina hovlini boshiga ko‘tarib chopib yurgan Simbadan nom-nishon yo‘q edi. Shu payt tandirxona tarafdan allaqanday kuyindi hidi kelayotganini payqab qoldim. Sho‘ring qurg‘ur Simba jon haybatda o‘zini yonib turgan tandirga urganga o‘xshaydi!
Tog‘am miltig‘ini shaylab tandirga mo‘raladi.
– Rasvo bo‘pti, – dedi u jahl bilan. – Kelinning ko‘zi qayoqda edi?
Bechora Simba! Quturgani yetmaganday, peshonasiga olovda jizg‘anak bo‘lib o‘lish ham bitilgan ekan-da… Endi tandirning ham bahridan o‘tishga to‘g‘ri keladi.
Ko‘nglim buzilib, ko‘zlarimdan yosh chiqib ketay dedi. Istar-istamas tandirga engashdim. Xayriyat, adashibman. Cho‘g‘i lang‘illab turgan tandirda kuyib, qop-qora ko‘mirga aylanib qolgan nonlar tutayotgan ekan.
Eshik g‘iyqillab ochilib, xotinim uydan chiqdi.
– Simba qani?
– Hozirgina ko‘chaga yugurib ketdi. Quturmay har balo bo‘lsin. Shuning kasriga bir tandir nondan ayrildim.
– Tag‘in bitta-yarimta odamga tashlanib qolsa-ya! – dedim kapalagim uchib.
Tog‘am bilan Simbani axtarib qishloqni kezib chiqdik. Biroq topolmadik. Yo‘limizda uchragan odamlarga vaziyatni tushuntirib, ehtiyot bo‘lishni tayinladik.
– Kuchuging biron kavakda o‘lib-netib qolmagan bo‘lsa, uyga qaytib boradi, – dedi tog‘am.
Ikkovimiz darvoza yonidagi katakning panasiga bekinib olib, Simbani kuta boshladik. Tog‘amning qo‘lida miltiq, menda esa tandir kosov. Xotin bilan bolalar eshik-tuynukni berkitib, derazadan mo‘ralab o‘tirishibdi. Simba darvozadan kirishi bilan tog‘am uni otib tashlaydi. Mabodo o‘qi xato ketsa yoki laycha yengilroq yaralanib, hujumga o‘tsa, miltig‘ini qayta o‘qlagunicha kamina uni himoya qilishim zarur. O‘ylashimcha, mening aralashishimga hojat qolmasa kerak. Chunki tog‘am chumchuqni ko‘zidan uradigan merganlar toifasidan.
Darvozaga tikilib o‘tirib Simbaga rahmim kelib ketdi.
- Bilmadim... Qorong‘ida hech narsa ko‘rinmayapti.
Kutilmaganda shaldir-shuldur ovoz shundoqqina derazaning ortidan eshitilib, oyna qitirlaganday bo‘ldi. Yana allaqanday xirillash ham qo‘shildi. Xotin sho‘rlik meni mahkam quchoqlab oldi. Isitmasi ko‘tarilgan bemorga o‘xshab a’zoyi badani dag‘-dag‘ titraydi. To‘g‘risini aytsam, o‘zimning ham ahvolim unikidan pesh emas. Shaldir-shuldur ovozlar sira tinay demaydi. Kun bo‘yi quturgan kuchuk mashmashasi, kechqurun bu dahmaza… Rosa boshog‘riq kun bo‘ldi-da o‘ziyam.
– Chiqib qaramaysizmi? – dedi xotinim zarda bilan. – Erkak kishisiz axir!
Tog‘amning miltig‘ini olib qolish esimga kelmaganini qarang. Hech qursa tandir kosov yonimda bo‘lganida ham mayli edi. Aqli bor odam bunday paytda quruq qo‘l bilan tashqariga chiqmaydi. Istar-istamas o‘rnimdan turdim. Borib, derazaning rafiga musht tushirdim.
– Yo‘qol bu yerdan! – deya baqirdim tomog‘im bo‘g‘ilib. – Yo‘qsa, hozir miltiq bilan peshonangdan darcha ochib qo‘yaman!
Sirli maxluq haybatimdan cho‘chidi shekilli, oynani timdalashni bas qilib, shaldir-shuldur qilib qochib qoldi. O‘zimga bo‘lgan ishonchim ortib, ancha yengil tortdim.
– Qo‘rqma, xotin, maxluqni haydab yubordim. Qaytib uyga yaqinlashmaydi.
Shu kuni ertalabgacha hovlimizda shaldir-shuldur ovoz tinmadi. Bunaqa paytda ko‘zga uyqu kelarmidi? Bir-biridan vahimali o‘ylardan miyam g‘ovlab ketdi. Bir paytlar buvam rahmatlidan eshitgan edim, shomdan so‘ng jin-ajinalar yer yuziga chiqib, tonggacha izg‘ib yurarkan. Bitta-yarimta odam yo‘lida uchrab qolsa, ziyon-zahmat yetkazishdan toymas emish. Yanayam kim biladi deysiz? Bu dunyoda odam bolasining aqli yetmaydigan sinoatlar oz emas. Ishqilib, ertaga xo‘roz-po‘roz so‘yib, qon chiqarib yubormasak bo‘lmaydi-yov!
Aksiga olib, tun achchiq ichakka o‘xshab cho‘zilgandan-cho‘zildi. Er-xotin bir-birimizning pinjimizga kirib, nafasimizni ichimizga yutgancha sirli shovqinga quloq tutib yotibmiz. Kutilmagan sinov ikkovimizni bir-birimizga juda yaqinlashtirib qo‘ygan edi. Bu orada shamol tinib, shishalarning jarangi onda-sonda eshitila boshladi.
Nihoyat, katakdagi qizil xo‘roz cho‘zib-cho‘zib qichqirdi. Uning xirqiroq ovozi qulog‘imga nayning sadosiday yoqimli eshitildi. Pardaning tirqishi yorisha boshlaganda yelkamdan tog‘ ag‘darilganday yengil tortdim.
Xotinim tongga yaqin uxlab qolgan edi. Uni uyg‘otib yubormaslik uchun ehtiyotkorlik bilan o‘rnimdan turib, eshikni ochdim. Tashqarida gupillab qor yog‘ar, hammayoq oppoq tusga kirib ulgurgan edi.
Tuyqus tanish shaldir-shuldur ovoz shundoqqina yonimda eshitilsa bo‘ladimi! O‘rnimda qo‘rqoqroq odam bo‘lganida yuragi yorilib ketishi tayin edi. Ne ko‘z bilan ko‘rayki, ostonada Simba menga yaltoqlanib qarab turibdi!
Kechagi vajohatidan asar ham yo‘q. Do‘mbiraday shishib ketgan tili allaqachon o‘z holiga qaytgan. Takanikiday uzun junlariga osilib turgan son-sanoqsiz sumalakchalar yurganida bir-biriga urilib, shaldir-shuldur ovoz chiqaradi. Avvaliga hech narsani anglolmay, unga baqrayib qarab qoldim. Oqshom Simbaning ustidan bir chelak suv quyib yuborganim esimga tushdi-yu, hammasini tushundim. Bechoraning jiqqa ho‘l bo‘lgan junlari kechagi sovuqda muzlab qolibdi…
Simba quturmagan ekan.
Ma’lum bo‘lishicha, laychasi qurg‘ur qo‘shnimiz Bahrom akaning hovlisida mollarga pishirilayotgan qaynoq kunjarani yalab qo‘yib, tilini kuydirib olgan ekan. Mushtdaygina kuchukning badnafsligi shuncha tashvishga sabab bo‘lishi kimning xayoliga kelibdi deysiz?
Simba-ku omon qoldi, lekin uning dastidan katakdagi tovuqlar aziyat chekadigan bo‘ldi. Chunki o‘sha kuniyoq qizil xo‘rozni so‘yib, ixchamgina marosim o‘tkazib yubordik.
