«Yashab bo‘lmay qoldi». «Amina» yaxshi ishlamaydi:Rossiyada mehnat migrantlari qanday yashayapti?
Rossiyada migrantlar ustidan nazorat toborakuchayib bormoqda.
Bir yil ichida hukumat «nolegallar» reyestrini joriy qildi, bolalarni maktablarga qabul qilish talablarini keskinlashtirdi, politsiyaga sudsiz mamlakatdan chiqarib yuborish huquqini berdi va Moskva hamda viloyatlarda keluvchilar harakatini kuzatib boradigan maxsus ilovani ishga tushirdi.
Ukrainadagi urush va rubl qiymatining pasayishi tufayli Rossiyada ishlash jozibasi shusiz ham kamaygan edi, yangi cheklovlar esa migrantlarni bezdirib, boshqa — jumladan, Yevropa davlatlariga nazar tashlashga undamoqda.
«Majburan» Moskvada
25 yoshli Bilol ham 89 foiz qirg‘izistonlik yoshlarqatori har doim chet elda ishlashni istagan.
Qirg‘izistonda yoshlar mehnat migratsiyasi ommaviy, iqtisodiy zarur va ijtimoiy qo‘llab-quvvatlanadiganholatda oshmoqda, ichki iqtisod esa hali shunga mosimkoniyatlar taklif qilolmayapti.
Mamlakatda o‘rtacha oylik maosh — 42 ming som (480 dollar), masalan, Rossiyada ishlab chiqarish sohasidamaosh oyiga 150 ming rublgacha (qariyb 2 ming dollar) yetadi. Lekin Bilol, ko‘pchilik vatandoshlaridan farqlio‘laroq, Rossiyada ishlashni hech qachon rejalashtirmagan. «Chunki vatandoshlarimiz Rossiyada ko‘pincha irqchilikkaduch keladi», deydi u.
Uning orzusi Yevropa edi, ammo Yevropa Ittifoqida ish taklifiga tanish-bilishsiz erishish amalgaoshmaydigan vazifadek ko‘ringan. Shunda Bilol«vositachilar»ga - Yevropa kompaniyalari bilan aloqador, ishchi zarur korxonalarga odam jo‘natuvchivatandoshlariga murojaat qildi. Ular Bilolga Sankt-Peterburgga borishni tavsiya qilishdi. Aytishlaricha, u yerda hujjat topshirish va viza arizasinirasmiylashtirish osonroq.
Bu vaqtda COVID-19 pandemiyasi avjiga chiqdi: ko‘plab Shengen davlatlari vizalar bermay qo‘ydi, konsulxonalarini vaqtincha yopdi. Bilol qo‘li qisqa holdauyga qaytishni xohlamadi va «majburan» Rossiyada qoldi.
U Ukrainadagi keng ko‘lamli urush boshlanishidanikki oy oldin Rossiyadan chiqib ketdi. «O‘shandahozirgidek emas edi, — deb eslaydi u. — Ha, ko‘chadato‘xtatishardi, lekin «badal»ini olib, qo‘yib yuborardi”.
Hozir esa «Amina» (Rossiyaning migratsiya nazorati uchun mo‘ljallangan mobil ilovasi) haqida, politsiyaning ko‘chalarda ushlashi va urushga yuborish holatlari haqida gap-so‘zlar yuribdi. Xullas, uning orzusi — Yevropa bo‘lib qolaverdi.
Oblavalardan tortib kuzatuvgacha
Rossiyada mehnat migrantlari uchun qonuniy ishga olib boradigan yo‘l «Saxarovo» deb ataladigan markaz orqali o‘tadi. U Moskvadan 60 kilometr uzoqlikda joylashgan va kelganlarni soatlab turishga majbur etuvchi ulkan navbatlar bilan kutib oladi. Perimetrni qurollangan kuch tuzilmalari qo‘riqlaydi, ichida esa «ijtimoiy ahamiyatga ega kasalliklar»ni aniqlash uchun qon va siydik topshirish kabi jarayonlar kutadi. Birinchi urinishda hujjat olganlar qonuniy ishlay oladi, ammo bu ularni keyingi muammolardan himoya qilmaydi.
Rossiyaliklar ularga uy ijaraga berishni ko‘pinchaistamaydi. Migrant bolalarini «joy yetishmasligi» bahonasi bilan maktab va bog‘chalarga qabul qilishmaydi, o‘zlari esa ish joyidagi «oblava»larga, ko‘cha yokitransportdagi doimiy «hujjat tekshirish»larga duchkeladi. Rossiyaning Ukrainaga qarshi boshlagan urushiham ularga bosim o‘tkazish vositasiga aylandi: ko‘plarga«bonuslar», masalan, fuqarolikni tezlashtirib berishva’dasi bilan urushda ishtirok etish taklifqilinmoqda.
«Krokus Siti Xoll»ga qilingan hujumdan so‘ng, uniamalga oshirganlar sifatida to‘rt nafar tojikistonlikfuqaro qo‘lga olinganidan keyin, kuch tuzilmalari kengko‘lamli reydlar boshladi. Tojikiston hukumati hatto o‘zfuqarolariga ksenofobiya xavfi tufayli uydanchiqmaslikni tavsiya qildi.
Shundan keyin qonun chiqaruvchilar ham ishgakirishdi. Oxirgi bir yilda ular nikoh orqali yashashguvohnomasini olish imkoniyatini cheklashdi, IIVgamigrantlarni sudsiz deportatsiya qilish huquqi berildi, bolalarini maktabga qabul qilish uchun rus tilidanimtihon topshirish majburiyati joriy etildi, shu bilan birga Rossiyada qonuniy yashash asoslari bo‘lmaganxorijliklar ro‘yxati — «Nazoratdagi shaxslar reyestri» yaratildi.
Rossiya hukumati bu choralarni noqonuniymigrantlarga qarshi kurashish va jinoyatlarning oldiniolish zarurati bilan izohladi. Joriy yil iyul oyidaIIV migrantlar tomonidan qilingan jinoyatlar soni oshganini ma’lum qildi, ammo umumiy jinoyatchilikstatistikasida xorijliklar ulushi pastligichaqolmoqda. Aniqroq aytganda, loyiha tadqiqotiga ko‘ra, jinoyatlar ko‘proq katta yoshli rossiyalik erkaklartomonidan sodir etiladi.
1 sentyabrdan boshlab yangi pilot loyiha ishgatushirildi: Moskva va viloyatida yashovchi O‘zbekiston, Tojikiston, Qirg‘iziston, Armaniston, Qozog‘iston, Gruziya, Ozarbayjon, Moldova va Ukraina fuqarolaritelefoniga «Amina» ilovasini o‘rnatishi shart. Hukumatilovaning asosiy maqsadi — foydalanuvchilarjoylashuvini doimiy tarzda kuzatish ekanini yashirmadi.
«Teskari ishlaydi»
Agar telefon uch ish kunidan ortiq «Amina»gageolokatsiyani yubormasa, foydalanuvchi avtomatik ravishda ro‘yxatdan chiqariladi. Migrant masalanidarhol hal qila olmasa, «nazorat qilinadigan shaxslar» reyestriga tushib qolishi, bu esa bank hisoblariningbloklanishi, ishdan ayrilish yoki universitetdanchetlatilishiga olib kelishi mumkin.
Ishlash juda qiyinlashib ketdi
Migrantlar ko‘pincha «silovik»larning chegaradanchiqishi, urishi, xuddi terrorchilarga qilgandekmuomalada bo‘lishi, nazorat organlarining qo‘polharakatlaridan nolishadi. Rossiya rasmiylari odatdabunday tekshiruvlar qonun doirasida o‘tkazilishini, migrantlarga nisbatan hech qanday qonunbuzarlikka yo‘lqo‘yilmasligini ta’kidlaydi. Albatta, axir migrantlarhar qanday muomalada ham politsiyaga murojaatqilishmasligi kundek ayon.
Ma’lumotlarga ko‘ra, Rossiyada qonuniy mehnatmigrantlari soni ikki barobar kamaygan. Ayniqsa, Tojikistondan keluvchi migrantlar soni birinchi yarim yillikda 150 ming kishiga qisqargan. Shu bilan birga, 2023 yilda Rossiyaga kelgan barcha migrantlar soni 560,4 ming kishini tashkil qilib, bu o‘tgan yilga nisbatan 23 foizga kamaygan.
Shunga qaramay, Rossiya Markaziy Osiyoning deyarlibarcha mamlakatlari uchun eng ommabop mehnat yo‘nalishibo‘lib qolmoqda.
O‘zbekiston, Tojikiston va Qirg‘iziston fuqarolariuchun ikkinchi o‘rinda — Qozog‘iston. Bu yerda asosanqurilish, savdo va xizmat ko‘rsatish sohalaridaishlaydilar.
Uchinchi o‘rin — Turkiya. Bu yerda Markaziy Osiyodankelgan migrantlar asosan to‘qimachilik, kiyim-kechakishlab chiqarish, qurilish, mehmonxona-restoran sohalari va mavsumiy qishloq xo‘jaligida band.
Janubiy Koreya esa zavod, qishloq xo‘jaligi, qurilishhamda baliqchilik va uni qayta ishlash sohalari uchunishchilar kutmoqda.
Xalqaro avtomobil transporti ittifoqi (IRU) ma’lumotlariga ko‘ra, Yevropada yuk mashinasihaydovchilari yetishmasligi tufayli kompaniyalarningyarmidan ko‘pi biznesini kengaytira olmayapti. YeS, Norvegiya va Britaniyada 233 mingdan ortiq haydovchiyetishmayapti. Kasb «qariyotgani» va yoshlarni jalb qilaolmaslik inqirozni kuchaytirmoqda.
Masalan, Slovakiyada o‘tgan yili 12 ming haydovchiyetishmagan. Shu bois u Qirg‘iziston, Tojikiston, Qozog‘iston, Turkmaniston va Ukraina kabi mamlakatlaruchun yuk tashish sohasiga viza berish tartibiniyengillashtirgan.
Polsha O‘zbekiston va Qozog‘iston fuqarolariga ishruxsatnomalarini faol berishda davom etmoqda. Chexiya — O‘zbekiston va Qirg‘izistondan keluvchilar uchun ishvizalarini tezlashtirilgan tartibdarasmiylashtirmoqda. Litva ham haydovchi bo‘libishlashni istaganlarga viza berishni kuchaytirmoqda.
2023 yilda Qozog‘iston, O‘zbekiston, Qirg‘iziston vaTojikiston fuqarolariga berilgan birinchi ishruxsatnomalari mos ravishda oshgan. Shunga qaramay, Markaziy Osiyodan Yevropaga kirish hali ham oson emas: «Tanish-bilishsiz, seni kompaniyaga tavsiya qilib bermasalar, oddiy ishchilar uchun jarayon juda qiyin», deydi qiyinchiliklar bilan bo‘lsa-da, orzusiga yetishgan va ayni paytda Slovakiyada ishlayotgan qahramonimiz Bilol.
Xullas, Yevropaning o‘zida ham migratsiyadan norozilikortib borayotgani ayrim hukumatlarni qoidalarni yanadaqattiqlashtirishga undamoqda, hatto ishchi kuchi yetishmayotgan sohalarda ham. Rossiyada mehnatmigrantlari soni qator yangi cheklovlar vaqiyinchiliklar tufayli kamaygan bo‘lsa-da, Yevropagamillionlab migrantlarning oqimi to‘xtamayapti. Iqtisodiy imkoniyatlar va mehnat sharoitlariningyaxshiroq bo‘lishi ularni ushbu qit’aga e’tibor qaratibturibdi. Shu tariqa, migratsiya jarayoni mintaqaviydarajada davom etmoqda va Yevropa mamlakatlari uchunham muhim ijtimoiy-iqtisodiy masala bo‘lib qolmoqda.
Internet ma’lumotlari asosida G.Xoldorovatayyorladi.
