Ношукур ким? Ношукурлик нима?

Тан олинган қусурлар

«Шукр» сўзи арабча сўз бўлиб, қаноат маъносини беради. «Шукур» эса унинг кўплигини ифодалайди. Шукр қилиш шукрона – раҳмат айтишга олиб келади. Буни шукроналик ҳолати ҳам деймиз. Дарвоқе, халқда «Бирни кўриб фикр қил, бирни кўриб шукр  қил» деган нақл ҳам бор.

Хўш, биз нимага шукр қилишимиз керак ўзи?

Сулаймон Боқирғоний (Ҳаким ота) «Худо берган неъматларга шукр қилгин», деб ёзади. Огаҳийда эса шундай байт бор:

Кишида лозим эрур ҳар на ҳолда шукр,

Хоҳ камолда бўлсин, хоҳ заволда шукр.

Мана бу гапни эса Суқрот айтиб кетган: «Неъмат ва давлатингиз бор пайтда шукр бажо келтириб, бошингизга қийинчилик тушган вақтда сабрни ўзингизга йўлдош қилинг. Сабр ҳар бир енгилликнинг очқичи бўлиб, неъматга шукр қилиш давлат ва осойишталикнинг кўпайишига сабаб бўлади».

Биламан, бу иштибоҳлар мазмуни бугун кўпчиликка ёқмайди. Чунки давр эврилишлари, минг афсуски, бизнинг шууримизни алломаларнинг ҳаёт ҳақиқатига айланган тушунчаларидан, ҳикматларидан сал узоқлаштириб қўйди. Айниқса, менталитетимиздаги содир бўлган, лекин ўзимиз тан олмай келган бўшлиқлар пандемия шароитида ошкор бўлиб қолди. Олдиндан айтиб қўяй, аслида биз бу қусурларимизнинг тан олинганини Ш.Мирзиёев президентликка киришган кунлариданоқ мамлакатда бошлаган шиддатли ислоҳотларининг руҳиданоқ сезган эдик. Тўғриси, бундай эврилишни кутиб яшаётгандик. Шунинг учун бу ўзгаришларни ўшандаёқ иштиёқ билан қабул қилдик ва ҳозирда ҳам ана шу завқу шижоат сурури билан яшаяпмиз.

  Худо берган меъёр

Хўш, ўзи биз нимага шукр қилишимиз керак? Худо берган неъматлар недир?

Биринчиси - тириклигимиз, ҳар тонг нафас олиб кўз очишимиз.

Иккинчиси - фақат инсонгагина берилган тил, кўзу қулоқ ва ақлимиз.

Учинчиси - Ватанимиз.

Тўртинчиси – оиламиз, ота-онамиз.

Бешинчиси – яшашимиз учун яратилган табиий неъматлар.

Олтинчиси – тоза осмонимиз, тинч ҳаётимиз.

Шукр қилиш қалбимизда қандай кечяпти ўзи? Йўқ, шукр қилиш айримлар ўйлаганидек, «Берсанг – ейман, урсанг – ўламан» дегани эмас. Шукр қилиш, энг аввало, Худо берган меъёр асосида яша, ҳаддингдан ошма, деганидир. Сен шундан ортиқча иноятга муносибмисан ёки берилгани билан кифояланасанми, ўйлаб кўр, бир хулосага келгач, яна эҳтиёжингга яраша талаб қил, дегани.

Шукр қил дегани, сенга берилган инояту неъматларни аввало ўзингга қабул қила бил, дегани. Қабул қилиш эса Худо сенга ақл, тил, кўз, қулоқ берган, уларни ишлатиб, яшаб кўр, атрофни кузат, одамларни ўрган, улардан ибрат ол, савоб ишларга қўл ур, ана ўшандан кейин ўзингга яна нима кераклигини ўйлаб кўр, Худо берган яна бир иноят – ақл ва фикр билан мулоҳаза юрит, ҳаётингдаги муаммоларга ечим топ, бу ечимни қандай ҳал қилишни ўрган, дегани.

Миллат, ёш, жинс танламас иллат

Ҳар бир инсон давлатдан, жамиятдан домонгир бўлиб, озгина етишмовчилиги учун айюҳаннос солаётганида ана шу ҳақиқатни англамаса, англашни истамаса, у НОШУКУР ҳисобланади.

Ношукурлик эҳтиёж кўплигидан, нафс кучлилигидан, фаросат етишмовчилигидан, билимсизликдан келиб чиқадиган иллат. Унинг бошқа илдизи йўқ. Ношукурлик нафс билан боғлиқ бўлгани учун у жамиятга катта салбий таъсир кўрсатади. Фикримизнинг исботи учун ҳаётимиздан айрим мисолларни сизлар билан баҳам кўрмоқчиман. 

Уни туман ҳокимлигидан вилоят ҳокимига ўринбосар қилиб қўйишди. Бу – ишонч. Бу – Худонинг инояти, тўғрими? Аммо у ношукурлик қилди. Аслида мойиллиги борлиги учун ҳам елкасидаги шайтоннинг гапига кирди. Одамлар билмайди, деб қурилишдаги бетартиб тизим ҳолатидан манфаати йўлида фойдаланди. Аввало пул йиғди, етмаганига уруғ-аймоғи номига уйлар қуриб ташлади, тендерни «бозор»га айлантирди. Ваҳоланки, бу ишни ҳамма кўриб, билиб турарди. Йўқ, пули ёрдам бермади, барибир ишдан кетди. Қанча одамнинг қарғишини олди. Барибир, айбини тушуниб етмади, шаҳардаги уйларидан ҳеч бўлмаса биттасини бирорта етимга берганида, айби бироз енгиллашармиди. У бундай қилмади, ҳаммасини сотди. Юрсаям майли, ҳалиям ўзини оппоқ кўрсатиб юрибди.

Ношукурнинг раҳбарликда юриши жамиятга қанчалик зарар келтиришини давлатимиз раҳбарининг пандемия шароитида камбағал оилаларга ажратилган маблағга кўз олайтирганларга куйиниб айтган гапларидан англаб олиш мумкин. Бундан ҳаммамиз хабардор бўлдик.

Ёш йигит прокуратурага терговчи бўлди. Бу – омад, ишонч. Энди у тажриба ўрганиб, ҳалол ишлаши, ўсиши керак, тўғрими, яъни шукрона келтириши керак. Аммо у биринчи терговдаёқ ношудлигини билдириб қўйди. Отаси тенги ишбилармонга таъма қилди. Бунда назоратнинг йўқлиги унга йўл берди. Тўғри, у ҳали қўлга тушган эмас, чунки устида мундири, елкасида погони, махсус ишхонаси бор. Аммо барибир, ношукурлик уни бугун бўлмаса эртага бадном қилади. Негаки, тадбиркорга «Менинг отам прокурорга шофёр бўлиб ишлаган, пул эвазига ўқитиб, мени ишга қўйган, ўша пулни чиқаришим керак» деган гапини бошқага айтмайди, дейсизми?

Учинчи мисол қўшработлик Аминжон ака ҳақида. У 70 ёшда ҳозир. Кексайганда икки оиладан ҳам ажрашган, юраги хаста. Бола-чақаси ҳам ташлаб кетган. Ҳар ҳафта Президент порталию бошқа ташкилотларга ёрдам сўраб ариза ёзгани-ёзган. Суриштирдим, вақтида қурилиш институтида номига сиртдан ўқиган акахон «осмон очиқ пайтда» вино дўкони очиб, савдога ўтиб кетган. Иккита оила қилган, давлатга бир сўм ҳам солиқ тўламаган. Ичкилик оқибатида ўзини йўқотган. На болаларни ўқитган, на рўзғорга қараган. Энди эса… давлатга даъво қиляпти. Бу – ношукурлик оқибати эмасми?

Эҳ-ҳе, эри, болалари қайнота-қайнона, ота-онасини овора қилиб, беш марта эрга тегиб, хорижда турли қилиқлар қилиб қайтган айрим юзсиз аёлларнинг давлатдан уй сўраб турганига нима дейсиз?

Демоқчиманки, ношукурлик миллат, ёш, жинс танламайди. Шайтон унинг энг яқин улфати.

Эл бошига ташвиш тушганда...

Шу ўринда пандемия шароитида ҳаммамиз сезиб қолган ва кўпчиликнинг қаҳрига (!) учраган, қадриятларимизга мутлақо тўғри келмайдиган бир ҳолатни айтиб ўтмоқчиман.

Дорихоналар, очиғи, кейинги даврда озиқ-овқат дўконига ўхшаб қолди. Бу соҳа эгалари (хусусий дорихоналарни айтяпман) карантиндан олдин ҳам қурилишдан кейинги даромадли одамларга айланиб улгуришганди. Ҳалоли бўлсин!

Пандемия уларнинг тегирмонига сув қуйди, лекин улар кечаю кундуз оқиб келаётган қўшимча даромадга қониқишмади, бу ишга дўхтирлару санитария ходимларини ҳам «жалб» этди. Яшириб нима қиламиз, эски дориларни ҳам пуллашди, нарх-навони билганча қўйишди. Тағин яширинча қилишди. Бу ишни кўриб турдик, лекин ҳали фош қилганимиз йўқ. Ҳатто айрим дорихона раҳбарлари билан гаплашиш қийин бўлиб қолди. Айтингчи, эл бошига ташвиш тушганда, шундоқ ҳам келиб турган даромадга шукр қилмаслик ношукурлик эмасми?

Давлат шукри борни улуғлаши, қадрлаши керак

Ношукурлик тасодифан пайдо бўладиган ҳолат эмас, шунинг учун феълимиздан бирданига кетиб қолмайди. Негаки, шукур қилмаган, эҳтиёжидан имкониятидан ортиқ имтиёз, шон-шуҳрат талаб қилиш одамга барибир ёқимли туюлаверади. Айниқса, бир-икки талаби амалга ошиб қолса, кўзини шира босади. Ўзини ҳақ сезади. Ҳар бир ножўя ҳаракатини оқлашга тушади. Бу йўлда ҳеч нарсадан уялмайди. Ана шуниси ёмон.

Ношукурликни бартараф этишнинг йўли битта: у ҳам бўлса, давлат ҳам, жамоатчилик ҳам шукронаси бор инсонларни улуғлаши, қадрлаши керак. Ношукурларнинг хатти-ҳаракатини доимо фош қилиб, элга айтиб туриш керак, токи нафақат жамоатчилик, уларнинг оила аъзолари ҳам ҳаром луқма ёмон эканини билиб қўйсин.

Ношукурликнинг энг ёмон кўриниши – бу яхшими-ёмонми ишлаб, яшаб, пенсияга чиқиб, ҳар даврада ўз «меҳнатини» пеш қилиш, замонадан, ҳаётимизда камчилик қидириб, давраларда сафсата сотишдир.

Инсоният билан бирга пайдо бўлган бу иллатни халқимиз қадим-қадимлардан қоралаб келган. Ношукур бандалар ҳеч қачон таскин билан яшамаган. Бундай кимсалар ҳатто ўзига кўрсатилаётган мурувватдан ҳам қандайдир камчилик топмоқчи бўлишади.

Баъзан кундан кунга тараққий этаётган, олдинга кетаётган ҳаётимизга қараб ўйланиб қоламан: айтингчи, кейинги беш йил ичида қайси соҳага ислоҳот кириб бормади? Деярли ҳамма соҳада навбати билан ўзгариш бўляпти.

Қаердаки жиддий муаммо туғилса, давлат раҳбари ҳар куни, ҳар лаҳза таҳлил қилиб, шахсан ўзи бу камчиликларни бартараф этиш бўйича кўрсатма беряпти. Чунки йиллар давомида йиғилган ва пандемия шароитида кўпчиб чиққан муаммоларни бир лаҳзада бартараф этиш мушкул. Мана шундай пайтда яратилаётган шароитлардан фойдаланиб, ўз ҳаётимизни яхшилаш учун биздан ҳам ҳаракат бўлиши шукрона эмасми?

Тўғри, мамлакатимизда аҳолининг мурожаат қилишига катта имконият яратилди. Аммо бу хаёлга дуч келганини, кўнгил эҳтиёжининг ҳаммасини талаб қилиш мумкин, дегани эмас-ку. Қўшни қишлоқда мактаб қуриляптими, демак, келаси йил бизда ҳам қурилади, деб ўйлаш, шукр қилиш ўрнига, нега бизда қурилмаяпти, деб айюҳаннос солаётганлар ношукур эмасми? Ахир ҳар бир мактаб, болалар боғчаси, шифохона қурилиши учун кўрсатмагина эмас, балки маблағ кераклигини тушуниб етиш ҳам шукрона эмасми?

Ношукур кўзга тез ташланадиган шахс бўлади. Ундан ўзни четга олмайлик, унга яхши яшашда ибрат кўрсатайлик, унга дашном беришни ўрганайлик. Энг муҳими, ҳар биримиз ШУКР қилишга одатланайлик, азизлар!

Фармон Тошев.