Qachon marosimlarimizni ixchamlashtiramiz?
Dasturxon yozib odamlarga taom ulashish ehson hisoblanadi. Ehsonnning esa savobi ulkan.
Xalq orasida turli sabablar bilan ehson dasturxoni yoziladi. To‘ylar, iftorlik, aza marosimlari va boshqa munosabatlar bilan elga taom ulashish shular jumlasidan. Avvalo, biror ehson qilmoqchi bo‘lgan kishi o‘sha marosimi shariatga muvofiqmi yoki zid ekanligini yaxshi anglab olishi zarur. Mayyitlar uchun qilinadigan bizdagi marosimlarni hech biri shariat ko‘rsatmalarida zikr qilinmaganini eslatib o‘tish joiz. To‘g‘ri, mayyit haqqiga xayr-ehson qilinsa buning manfaati o‘tgan kishiga yetib borishi Hadisi shariflarda ta’kidlangan.
Ammo uch kunlik, yigirma, qirq, yil oshi kabi marosimlarni o‘tkazish urf tarzida ommalashgan. Go‘yoki ushbu ma’rakalar o‘tkazilmasa, bo‘lmaydi, degan tushuncha, odamlar gap so‘z qilishadi degan hadik bilan qilinishi oydek ravshan bo‘lib qolgan. Vaholanki, mayyit haqiga xayr-ehson, avvalo, taom bo‘lishi shart emasligi, bu kabi marosimlarni odamlarning gapi uchun emas, xolis Alloh yo‘lida ehson sifatida qilinishi, kun sanab emas, balki ixtiyoriy ravishda qanaqa bo‘lmasin xayr qilish maqsadga muvofiqligini, afsuski, ko‘pchilik tushunib yetmayapti.
Boshqa viloyatga tanishlarinikiga ta’ziya bildirishga borgan bir hoji akamiz, ularda mayyit uchun alohida ma’raka qilinmasligiga, balki imkoniyat bo‘lganda biror jonliq so‘yib, go‘shtini muhtojlarga va yetimlarga tarqatib berishlarini guvohi bo‘lgan ekan. Ha, marhumlar haqiga ehson qilishning namunasi mana shunday bo‘lishi kerak. Yo‘llarni ta’mirlash, ko‘prik qurish, suv, elektr tarmoqlarini ta’minlashda muhtoj kishilarga ko‘maklashish, talabalarning o‘quv shartnoma pullarini to‘lab berish kabi ishlar ayni savobi buyuk amallar ekanini ta’kidlab o‘tmoqchimiz.
Nikoh va boshqa munosabatlar bilan bo‘lib o‘tayotgan to‘ylarimiz ham achinarli holatda, desak mubolag‘a bo‘lmaydi. To‘ylarga juda ko‘p sarf-xarajat qilinadigan bo‘lib qoldi. Bu esa ayni isrofdir. Aslida to‘y yaqinlarni chaqirib, ikki yosh uchun duo olish maqsadida qilinishi kerak. Bu o‘rinda ham isrof qilish noto‘g‘ri. Chunki Alloh taolo “A’rof” surasining 31-oyatida: “Alloh isrofgarlarni suymas”, deb ogohlantiradi.
Bizning to‘ylar saodat asridagi to‘ylardan juda katta farq qiladi. Hadislarda bayon qilinishicha, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning eng katta to‘ylari Zaynab onamizga uylanganlarida bo‘lgan. O‘shanda bitta qo‘y so‘ygan ekanlar. Endi buni bizning to‘ylar bilan solishtirib ko‘ravering.
Anas roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda shunday deyilgan: “Nabiy sollallohu alayhi vasallam Abdurrohman ibn Avf roziyallohu anhuda sariq (rang) asarini ko‘rib:
“Bu nima?» dedilar.
“Ey Allohning Rasuli, bir ayolga danak vaznidagi tillo (mahr berib) uylandim», dedi u.
“Alloh senga baraka bersin! Bir qo‘y bilan bo‘lsa ham valiyma qilgin”, dedilar”.
Beshovlari rivoyat qilganlar.
E’tibor beraylik, bu voqeada ham Abdurrohman ibn Avf roziyallohu anhu uylanganlarida Nabiy alayhissalom bir qo‘y so‘yib to‘y qilishini taklif qilganlar. Afsuski, bugungi to‘ylarimizning turi ham ko‘payib bormoqda. Taklif etilganlar soni, dasturxonga tortilayotgan noz-ne’matlarning xilma-xilligi, uy jihozlari, kelin-kuyovga hozirlanayotgan sarpolarning o‘ta qimmat va haddan ziyodligi insof ko‘zi bilan qaragan kishini ajablantiradi. Bularning barisi isrof, dabdababozlik, kimo‘zarga ish qilish, faxralanishdan o‘zga narsa emas.
Biz bu illatlardan o‘z vaqtida o‘zimizni qaytarmasak, oqibati yaxshilik bo‘lmasligi, oxiratda ham iqob borligini xalqimizga tushuntirib borishimiz lozim.
To‘y va marosimlarni ixcham va ortiqcha isrofgarliksiz tarzda o‘tkazish borasida ahli ilmlar, imom-xatiblar va otinoyilar tomonidan masjid qavmlari va mahalla-ko‘ydagi tadbir va marosimlarda aholiga tushuntirish ishlari olib borilayapti. Matbuot va ijtimoiy tarmoqlar orqali chiqishlar qilib, oyati karima, Hadisi sharif va salafi solihlar hayotidan namunalar asosida jamoatchilikka to‘g‘ri yo‘lni anglatishga harakat qilyapmiz. Bu borada mahalla, yoshlar uyushmasi va boshqa mutasaddilar bilan hamkorlik yo‘lga qo‘yilgan. Aholiga biror ma’raka o‘tkazishdan oldin albatta mahalla oqsoqollari va faollari hamda masjid xodimlari bilan bamaslahat ish ko‘rishlarini tavsiya qilmoqdamiz. Imom xatib va otinoyilar joylardagi nikoh uylarida bo‘lib, nikohdan o‘tish uchun ariza bilan murojaat qilgan yoshlarga to‘ylarni risoladagidek o‘tkazish, ortiqcha orzu havaslarga berilmaslik, nikoh va oila mavzularida suhbat qilmoqda.
Dabdabali to‘ylar uchun qiladigan sarf-xarajatlarimizni ixchamlashtirib, barpo etilayotgan yosh oilaning kelajagi uchun sarflab, ushbu yosh oilaga keyingi hayotiga yordam bersak nur ustiga a’lo nur bo‘ladi, inshaalloh.
Zayniddin Eshonqulov,
O‘zbekiston musulmonlar idorasi viloyat vakili, viloyat bosh imom-xatibi.
