Ularni ham terrorchilikda, ham millatchilikda ayblashgan

1937 yilning fevral oyida Samarqandda joylashgan 19-O‘zbek tog‘-otliq diviziyasi shtabi o‘rnashgan manzilda choyxonachi bo‘lib ishlayotgan 36 yoshli Ahmad oxun Jalilov NKVDning ushbu harbiy qismdagi alohida bo‘limi tomonidan hibsga olinadi. Uni nimada ayblashgan edi?

Ahmad oxun Jalilov go‘yo o‘zi ishlayotgan choyxonada diviziyada mavjud bo‘lgan “aksilinqilobiy-terrorchilar guruhi”ning yashirin yig‘ilishlari o‘tkazilganligini, ushbu “tashkilot” a’zolari shu yerda uchrashib turishganligini yashirgan ekan. Qing‘ir ishning qiyig‘i qirq yildan keyin ham chiqadi, deganlaridek uning hibsga olinishi, “aksilinqilobiy-terrorchilar guruhi”ni fosh etishga kirishish NKVDning ushbu diviziyadagi xufyasi Hakim Rahimov ismli kishining bergan xabariga ko‘ra boshlangan. Lekin keyinchalik Ahmad oxun Jalilov ham, shu ish bo‘yicha hibsga olingan boshqa o‘nlab kishilar ham tergovlar davomida bu shaxs bilan yuzlashtirilmaydi. NKVDning diviziyadagi alohida bo‘limi boshlig‘i Mishkovskiy, uning yordamchisi Vasilev, bo‘lim xodimi Salimov “aksilinqilobiy-terrorchilar guruhi” ishini boshladi.

Ahmad oxun Jalilov tergovning o‘n beshinchi kuni to‘satdan vafot etadi. Mishkovskiy va diviziya tibbiy xizmati feldsheri Churilkin uning vafoti haqida imzolagan dalolatnomada yozilishicha, Ahmad oxun go‘yoki ichburmadan o‘lgan. Lekin bu o‘lim tafsilotlarini 1939 yil 10 iyulda qayta tekshirgan NKVD leytenanti Frolov va Turkiston harbiy okrugi alohida bo‘limi xodimi, kapitan Lisenko ushbu dalolatnomaning haqiqatga mos kelishiga shubha bildiradi. Chunki O‘zbekiston sharoitida havo hali sovuq bo‘lgan fevral oyida odamlarning ichburma kasaliga chalinishi deyarli uchramaydigan holat edi. Shunisi qiziqki, marhumning jasadini yaqinlariga ham bermay, Mishkovskiy va feldsher Churlikinning o‘zlari dafn etishgan. Bunday holatlar Ahmad oxun Jalilov tergov davomida unga yetkazilgan jismoniy azoblar, jarohatlardan halok bo‘lganligidan dalolat beradi.

Shundan keyin butun diviziya bo‘ylab qatag‘onning qonli va sovuq izg‘irini esa boshladi. 1937-1938 yillar davomida diviziyadan “aksilinqilobiy-terrorchi qo‘zg‘olonchilarning millatchilar guruhi” a’zosi sifatida o‘nlab oliy harbiy ma’lumotga ega ofitserlar, kichik komandirlar, oddiy askarlar hibsga tortildi. Ana shu vaqt ichida diviziyadan 70 kishi qamaldi, 600 nafar harbiy ushbu tashkilot a’zosi sifatida ro‘yxatga olinadi. Ularning deyarli barchasi Turkiston farzandlari – o‘zbek, qozoq, tojik, qirg‘iz, turkman, tatar millatiga mansub kishilar edi.

Ularning fojiali taqdiri haqida bitilgan maqolalar bilan keyinchalik tanishasiz. Quyida qatag‘on domiga tortilgan, 19-O‘zbek tog‘-otliq o‘qchi diviziyasida xizmat qilgan ayrim harbiylar haqidagi ma’lumotlarni e’tiboringizga havola etamiz.

ABDULLAYeV Abdujalil – 1903 yilda Toshkent shahrida tug‘ilgan. Samarqandda joylashgan 19-O‘zbek tog‘-otliq diviziyasining 42-otliq polki birinchi eskadronida katta siyosiy rahbar bo‘lib xizmat qilgan. 1938 yil 14 martda aksilinqilobiy faoliyatda ayblanib, Samarqandda hibsga olingan. 1938 yil 10 oktyabrda SSSR Oliy sudi harbiy kollegiyasining qarori bilan otuvga hukm qilingan. Hukm shu kuni ijro etilgan.

ABDURAHIMOV Muhammad – 1901 yilda Namangan shahrida tug‘ilgan. 19-O‘zbek tog‘-otliq dviziyasi 42-o‘zbek otliq polkining komissari bo‘lib xizmat qilgan. 1937 yil sentyabr oyida aksilinqilobiy faoliyatda ayblanib, Samarqandda hibsga olingan. 1938 yil 10 oktyabrda SSSR Oliy sudi harbiy kollegiyasi qarori bilan otuvga hukm qilingan.

ALIYeV Mamadali – 1907 yilda Andijon shahrida tug‘ilgan. 19-O‘zbek tog‘-otliq dviziyasining 41-o‘zbek otliq polkida vzvod komandiri bo‘lib xizmat qilgan. 1937 yil 16 sentyabrda aksilinqilobiy faoliyatda ayblanib, Samarqandda hibsga olingan. Harbiy unvoni leytenant bo‘lgan. 1938 yil 10 oktyabrda SSSR Oliy sudi harbiy kollegiyasining qarori bilan otib o‘ldirishga hukm qilingan. Hukm shu kuni ijro etilgan.

DADABOYeV Yo‘ldosh – 1901 yilda Qo‘qon shahrida tug‘ilgan. 19-O‘zbek tog‘-otliq diviziyasi siyosiy bo‘limining yo‘riqchisi vazifasida xizmat qilgan. Harbiy unvoni katta politruk. 1937 yil oktyabr oyida aksilinqilobiy foliyatda ayblanib, hibsga olingan. 1938 yil 10 oktyabrda SSSR Oliy sudi harbiy kollegiyasi qarori bilan o‘lim jazosiga hukm qilingan.

YoQUBOV Ro‘zi Abdullayevich – 1898 yilda Samarqand shahrida tug‘ilgan. 1938 yil 28 mayda aksilinqilobiy foliyatda, boshqa davlatlar razvedkasi bilan aloqada bo‘lgan, degan ayblar bilan hibsga olingan. Bu vaqtda u O‘rta Osiyo harbiy okrugi harbiy–havo kuchlari qo‘mondoni vazifasida xizmat qilgan. 1939 yil 23 sentyabrda Ro‘zi Yoqubov SSSR Ichki ishlar xalq komissarligi huzuridagi alohida kengash qarori bilan 8 yil qamoq jazosiga hukm qilingan. 1949 yilda qamoq muddatini o‘tab qaytgach, Ro‘zi Yoqubov yana unga ilgari qo‘yilgan ayblar bilan hibsga olinadi va Rossiyaning uzoq o‘lkalariga surgun qilinadi. Faqat 1955 yilda SSSR Oliy sudi harbiy kollegiyasi uning ishini qayta ko‘rib, tarkibida jinoyat alomatlari bo‘lmaganligi uchun harakatdan to‘xtatadi.

NARIMONOV Yunus Musayevich – (uning o‘zi Hojizoda Yunus Musayevich) – 1898 yilda Toshkent shahrida tug‘ilgan. Samarqandda joylashgan 19-O‘zbek tog‘-otliq dviziyasi siyosiy bo‘limining boshlig‘i vazifasida xizmat qilgan. 1937 yil 9 sentyabrda aksilinqilobiy faoliyatda ayblanib, Samarqandda hibsga olingan. Unga “aksilinqilobiy-qo‘zg‘olonchilar millatchilik tashkiloti” rahbari bo‘lgan, degan ayb qo‘yilgan. 1938 yil 10 oktyabrda SSSR Oliy sudi harbiy kollegiyasi tomonidan o‘lim jazosiga hukm qilingan.

UMARALIYeV Akbarali – 1902 yilda Farg‘ona viloyatining Bog‘dod tumanida tug‘ilgan. 19-O‘zbek tog‘-otliq dviziyasi mexanizatsiyalashgan divizioni siyosiy rahbari-politruk vazifasida xizmat qilgan. 1937 yil sentyabr oyida aksilinqilobiy faoliyatda ayblanib, hibsga olingan. 1938 yil 10 oktyabrda SSSR Oliy sudi harbiy kollegiyasi qarori bilan oliy jazo - otuvga hukm qilingan.

HAMROQULOV Burxon – 1902 yilda Qo‘qon shahrida tug‘ilgan. Batalon komissari harbiy unvoniga ega bo‘lgan. 1924 yildan harbiy xizmatda. 19-O‘zbek tog‘-otliq diviziyasi partiya komissiyasining mas’ul kotibi bo‘lib ishlagan. 1937 yil 11 sentyabrda aksilinqilobiy foliyatda ayblanib, Samarqandda hibsga olingan. SSSR Oliy sudi harbiy kollegiyasining 1938 yil 10 oktyabrdagi qarori bilan o‘lim jazosiga hukm qilingan.

KARIMOV Hasan – 1903 yilda Namangan shahrida tug‘ilgan. Samarqandda joylashgan 19-O‘zbek tog‘-otliq diviziyasida siyosiy xodim vazifasida xizmat qilgan. 1937 yil 19 aprelda aksilinqilobiy faoliyatda ayblanib, hibsga olingan. 1939 yil oxirida, 2 yil 8 oy qamoqda yotgandan so‘ng uning ishi qayta ko‘rilib, aybi isbotlanmaganligi tufayli qamoqdan ozod qilingan.

DADABOYeV Ubaydulla – 1914 yilda Farg‘ona tumanining Pashkar qishlog‘ida tug‘ilgan. 19-O‘zbek tog‘-otliq diviziyasida kichik komandir vazifasida xizmat qilgan. 1938 yil 28 yanvarda “aksilinqilobiy-terrorchilar guruhi a’zosi bo‘lgan” degan ayb bilan hibsga olingan. Bir yarim yil qamoqda o‘tirgach, qayta tekshiruv paytida aybsizligi isbotlanib, hibsdan ozod qilingan.

TO‘G‘IZBOYeV Sobir – 1914 yilda Qozog‘istonning Qo‘ng‘irot tumanida tug‘ilgan. 19-O‘zbek tog‘-otliq diviziyasida kichik komandir vazifasida xizmat qilgan. 1938 yil 15 aprelda “aksilinqilobiy-terrorchilar guruhi a’zosi bo‘lgan”, degan ayb bilan hibsga olingan.

TEMIROV Oxun – 1914 yilda Farg‘ona tumanining Qirg‘izsho‘ro qishlog‘ida tug‘ilgan. 19-O‘zbek tog‘-otliq diviziyasida kichik komandir vazifasida xizmat qilgan. 1938 yil 15 aprelda “aksilinqilobiy-terrorchilar guruhi a’zosi bo‘lgan”, degan ayb bilan NKVDning Samarqand viloyat boshqarmasi tomonidan hibsga olingan.

G‘OFUROV Jabbor – 1916 yilda Namangan tumanining Cho‘st tumanida tug‘ilgan. 19-O‘zbek tog‘-otliq diviziyasida oddiy askar bo‘lib xizmat qilgan. 1937 yil 7 dekabrda “aksilinqilobiy-terrorchilar guruhi a’zosi bo‘lgan”, degan ayb bilan hibsga olingan.

HOShIMOV Mamadali – 1916 yilda Farg‘ona tumanining Yormazor qishlog‘ida tug‘ilgan. 19-O‘zbek tog‘-otliq diviziyasida oddiy askar bo‘lib xizmat qilgan. 1938 yil 5 yanvarda “aksilinqilobiy-terrorchilar guruhi a’zosi bo‘lgan”, degan ayb bilan NKVDning Samarqand viloyat boshqarmasi tomonidan hibsga olingan. Ikki yil qamoqda yotgandan keyin uning ishi qayta ko‘rilib, hibsdan ozod qilinadi.

ORTIQOV Xolmat – 1914 yilda Farg‘ona tumanining Yormazor qishlog‘ida tug‘ilgan. 19-O‘zbek tog‘-otliq diviziyasida kichik komandir bo‘lib xizmat qilgan. 1938 yil 5 yanvarda “aksilinqilobiy-terrorchilar guruhi a’zosi bo‘lgan”, degan ayb bilan NKVDning Samarqand viloyat boshqarmasi tomonidan hibsga olingan. Ikki yil qamoqda yotgandan keyin uning ishi qayta ko‘rilib, hibsdan ozod qilinadi.

ABDULLAYeV Hasan – 1915 yilda Namanganda tug‘ilgan. 19-O‘zbek tog‘-otliq diviziyasida oddiy askar bo‘lib xizmat qilgan. 1938 yil 13 yanvarda “aksilinqilobiy-terrorchilar guruhi a’zosi bo‘lgan”, degan ayb bilan NKVDning Samarqand viloyat boshqarmasi tomonidan hibsga olingan.

YO‘LDOShEV Sharif – 1914 yilda Qo‘qon shahrida tug‘ilgan. 19-O‘zbek tog‘-otliq diviziyasida oddiy askar bo‘lib xizmat qilgan. 1938 yil 13 yanvarda aksilinqilobiy faoliyatda ayblanib, NKVDning Samarqand viloyat boshqarmasi tomonidan hibsga olingan.

NIZOMOV Ahmadjon – 1915 yilda Namangan shahrida tug‘ilgan. 19-O‘zbek tog‘-otliq diviziyasida oddiy askar bo‘lib xizmat qilgan. 1938 yil 13 yanvarda aksilinqilobiy faoliyatda ayblanib, NKVDning Samarqand viloyat boshqarmasi tomonidan hibsga olingan.

TOJIBOYeV O‘lmas – 1914 yilda Andijon viloyatining Izboskan tumanida tug‘ilgan. 19-O‘zbek tog‘-otliq diviziyasida oddiy askar bo‘lib xizmat qilgan. 1938 yil 13 yanvarda aksilinqilobiy faoliyatda ayblanib, NKVDning Samarqand viloyat boshqarmasi tomonidan hibsga olingan.

Muzaffar Muqimov,

SamDU tuzilmasidagi Qatag‘on qurbonlari xotirasi viloyat muzeyi direktori.