Changsiz ming yil umr yoxud chang bosganmahsulotlar sotuvi xususida
«Agar chang bo‘lmaganida inson ming yil umr ko‘rishimumkin edi!».
Mikrobiologiya rivojlanishidan ancha oldin buyukqomusiy olim, tabib va faylasuf Abu Ali Ibn Sinoatrof-muhitning inson organizmiga ta’sirini anashunday baholagan.
Darhaqiqat, biz chang bilan «qorishib» yashaymiz. Chunki chang havoda ko‘p, u atrof-muhitga tarqaladi, tanaga o‘tiradi va afsuski, organizmga oson kiribboradi. Chang - havoda uchib yuruvchi mayda zarrachalaryig‘indisi bo‘lib, tuproq va qumdan tashqari turlimavjudot, odamlardan tushgan qurigan teri (uy changining 80 foizi), mato, yelim, metall parchalari, o‘simlik changi, zamburug‘ sporalari, bakteriyalar, virus va boshqalardan iborat. Ayniqsa, shahar muhitida, transport ko‘p joylarda, yopiq binoda bu moddalarto‘plansa, havo sifati buziladi va jiddiykasalliklarni qo‘zg‘atishi mumkin.
Changdan, ayniqsa, yozning issiq kunlarida aziyatchekamiz. Buning ustiga aksariyat joylarda davometayotgan, oxiri ko‘rinmaydigan qurilishlar vaziyatniyanada og‘irlashtiradi. Uylar derazasini ochib bo‘lmaydi, har bir mashina o‘tganda burqsib ko‘tarilgan chang-to‘zonbir zumda uyni qoplaydi, nafas olish qiyinlashadi.
Chang haqida gapirar ekanmiz, O‘zbekiston atmosfera havosidagi chang miqdoriga ta’sir etuvchi bir qanchaiqlimiy-geografik omillarni ham hisobga olish zarur. Mamlakat qurg‘oqchil zonada, ya’ni quruq iqlim, yuqoriharoratli va namligi past cho‘l va yarim cho‘l zonasidajoylashgan. Quruq havo yerga tushgan ifloslantiruvchimodda zarralarini osongina havoga ko‘taradi, zarrachalarning cho‘kishiga yordam beradigan namlik yetarliemas.
Ana shunday vaziyatda chang bilan kurashish, uy ichinitez-tez artish va shamollatish, tozalikka e’tibor qaratishjuda muhim.
Bu ma’lumotlarni yozishimga bir holat turtki bo‘ldi. E’tibor bergan bo‘lsangiz, kichik do‘kon yokisupermarketlarning aksariyatida qadoqlanmagan oziq-ovqat mahsulotlari usti ochiq holda sotiladi. Turlipechenelardan tortib, non va konditer mahsulotlari, qadoqlanmagan quruq choy deysizmi, barchasi qutilarda, ammo ochiq turibdi. Ularning ustiga kun bo‘yi qancha chango‘tirishini tasavvur qilish qiyin emas (hasharotlarniham esdan chiqarmaslik kerak). Vaholanki, sotuvchimahsulotni saqlash talablari, oziq-ovqat mahsulotisifati va xavfsizligi, ularni sotish shartlarikeltirilgan qonun-qoidalarga amal qilishi shart.
Ana shunday do‘konlarning biriga kirib sotuvchidanso‘radim:
- Bu mahsulotlaringiz ochiq holda sotilyapti, do‘koneshigi ochiq, tasavvur qilyapsizmi ko‘chadan qancha changkirib ustiga o‘tiradi?
- Bu xaridorni jalb qilish uchun, usti yopiq tursa,ko‘rmay ketishadi, - dedi sotuvchi.
- Axir, siz xaridor salomatligiga putur yetkazyapsiz.
- Opa, bizda bu mahsulotlar bir kunda sotiladi. Chang yoki yana nimadir o‘tirishga ham ulgurmaydi.
Albatta, sotuvchining bu gapiga ishonish qiyin.
Lekin hamma do‘konlarda holat shunday deb bo‘lmaydi. Bir kuni kichikkina bir do‘konga kirishimga to‘g‘ri keldi. Bo‘sag‘asidan xohlamaygina qadam tashladim va kirishimbilan hayratda qoldim. Peshtaxtada turgan qutilardagipechenelar doka bilan yopilgan, hamma joyi saranjom-sarishta.
Oziq-ovqat mahsulotlarini chang va hasharotlardanhimoya qilish uchun uning ustini yopib qo‘yish zarur. «Ochiq qolgan yegulikka shayton qo‘l uradi», deyishadikeksalar.
Hozir, global ekologik muammolar avj olgan birpaytda atrofimizda salomatligimizga zarar yetkazishimumkin bo‘lgan omillarni bartaraf etish, uyimiz, ko‘chamiz, ish joyimizni chang-g‘ubordan tozalash, birqarashda oddiygina, bezarar bo‘lib ko‘ringan hayotiyqoidalarga rioya qilish insoniylik burchimizdir.
Gulnora Xoldorova.
