Hamma ham restavrator bo‘lavermaydi
Islomda hayvonlar va odamlarning qiyofasi xush ko‘rilmaganligi sababli binolar islimi, arabiy gulli bezaklar yoki girih kabi geometrik bezaklar bilan bezatilgan. Girih (forscha tugun) - bir nechta bir-birining ustiga chiqadigan geometrik shakllar-chiziqlar, ko‘pburchaklar va aylanadan hosil bo‘lgan murakkab rasm. Bu murakkab matematik panjaraga o‘xshash shaklda ko‘rinadi. Islomda girih figurasi dunyoning tuzilishini ifodalaydi. Masjidlar ichida mehroblar, imom namozdan oldin turgan joy shunday naqsh bilan bezatilgan.
Fargo (forschadan "sirkul") – bu gumbazlar, yarim gumbazlar, gumbazlar orasidagi bo‘shliqlar, mehrob joyi, peshtoqlarni bezash uchun ishlatiladigan muqarnas bezaklarini ishlab chiqarish uchun mo‘ljallangan maxsus vosita. Uning ko‘rinishi bilan muqarnas duoga ko‘tarilgan kaftlarga o‘xshaydi. Ba’zi olimlarning fikricha, ular jannatning 7 qatlamiga qiyoslanadi, tepasi Allohning taxti. Muqarnas bezaklarining bir nechta turlari mavjud. Ulardan biri - iroqi.
Registon majmuasida joylashgan Tillakori madrasasi masjidi muqarnasining bezagi o‘zining go‘zalligi bilan hayratlanarli. Masjid va madrasalarni ganch uslubida bezash bilan shug‘ullanadigan usta restavrator Amrilla Najmiddinovning ta’kidlashicha, o‘tgan asrning 70-yillarida Tillakori masjidida katta yong‘in sodir bo‘lgan. Shuning uchun 5 santimetr va 25x25 santimetr o‘lchamdagi g‘ishtlar yong‘in tufayli shikastlangan. Yetib kelgan o‘t o‘chiruvchilar olovni suv bilan o‘chira boshlagan va madrasa g‘ishtlari yorilib ketgan. G‘ishtlarning shikastlangan qismi olib tashlangandan so‘ng ustalar tiklash ishlari bilan shug‘ullanishgan. Masjidni tiklashda usta Ibrohim Shermuhammedov kabi yetakchi restavrator ustalar ishtirok etgan.
Ilgari restavratorlar bezakda yangilik qilmaganlar, shuning uchun masjidning qadimiy bezaklari usta Anvar va usta Amrillaning yuksak mahorati va iste’dodi tufayli asl shaklida qayta tiklangan. Ular masjid gumbazini asl naqshlar bilan bezatgan. Muqarnas bezaklarini qayta tiklashda restavratordan aniq matematik hisobni chuqur bilish talab etiladi.
Amrilla Najmiddinov ustozi Usmon Asadov haqida g‘urur bilan hikoya qilar ekan, shunday deydi: “Ba’zi ota-onalar kelib, farzandlari ko‘p va uzoq vaqt o‘qiganiga qaramay, natija sezmaganliklaridan shikoyat qilishdi. Bunga usta javob berdi: “Agar siz bedana ostiga 10 ta tuxum bostirsangiz, ulardan 10 ta jo‘ja chiqadi, lekin faqat ikkitasi sayraydi. Restavratorlik ishida ham shunday”.
Nargiza ShARIPOVA,
Registon ansambli gid-ekskursovodi.
