Chernobilda yana yadro reaksiyalari boshlandi
Olimlar Chernobil AESidagi yangi yadroviy reaksiyalar haqida ogohlantirdi. Bu haqda Science jurnali yozmoqda.
Mutaxassislarning fikriga ko‘ra, atom elektr stansiyasining reaktor zali tubiga ko‘milgan uran yoqilg‘isi massasida yana bo‘linish reaksiyalari boshlandi.
"Bu xuddi mangaldagi ko‘mir cho‘g‘iga qiyos", dedi kimyogar Nil Xayat.
Endi ukrainalik olimlar ushbu reaksiyalar o‘z-o‘zidan yo‘q bo‘lib ketadimi yoki yangi baxtsiz hodisaning oldini olish choralarini ko‘rish zarurligini aniqlashga urinmoqda. Kiyevdagi atom elektr stansiyalarining xavfsizlik muammolari institutidan Anatoliy Doroshenkoning aytishicha, datchiklar yopiq bir xonadan chiqayotgan neytronlar sonini ko‘paytirmoqda. Bu bo‘linish reaksiyasidan dalolat beradi, dedi mutaxassis.
Uning hamkasbi Maksim Savelev Chernobil AESida avariya yuz berishini istisno qilmadi. Uning so‘zlariga ko‘ra, yuzaga kelgan tahdidni bartaraf etish yo‘lini topish uchun vaziyatni boshqarishga mas’ul bo‘lganlarga bir necha yil qoldi, xolos.
Ma’lumki, 1986 yil 26 aprelda atom elektr stansiyasida sodir bo‘lgan avariya paytida yong‘inni o‘chirish maqsadida to‘rtinchi energiya blokiga tashlangan uran yoqilg‘isi tayoqchalari, sirkon qoplamasi, grafit boshqarish sterjeni va qum lavaga aylandi. U eritma hosil qilib, 170 tonna radioaktiv uran bo‘lgan reaktor zali atrofida tarqaldi.
Tabiiy ofatdan bir yil o‘tgach, atom elektr stansiyasining to‘rtinchi energiya bloki ustida temir-beton sarkofagi - "boshpana" qurildi. Biroq, ichkariga suv kirib keldi, bu neytronlarni sekinlashtiradi va uran yadrolarining bo‘linish imkoniyatini oshiradi. Kuchli yomg‘irlar ham neytron sonining keskin ko‘payishiga olib keldi. Ushbu kamchilikni bartaraf etish uchun 2016 yilda boshpana ustiga yangi xavfsiz konfaynment qurildi (NBK).
Ushbu konstruksiya tufayli «boshpana»ning aksariyat nuqtalarida neytronlar soni barqaror bo‘lib qoladi yoki kamayadi. Ammo ayni paytda bir nechta yangi joylarda neytronlar paydo bo‘lib, to‘plana boshladi. Chernobil AES binolaridan birida to‘rt yil ichida ularning soni qariyb ikki baravarga oshgan. U yerda qotgan yoqilg‘i orqali o‘tadigan neytronlar uran yadrolarini yanada «samarali» bo‘linishiga olib keladi.
Uning ta’kidlashicha, ushbu tahdidni e’tiborsiz qoldirib bo‘lmaydi. Olimning ta’kidlashicha, bu sohada bo‘linish reaksiyalari borgan sari tezlashishi mumkin va bu atom energiyasining nazoratsiz chiqarilishiga olib keladi. Atom elektr stansiyalarining xavfsizligi muammolari institutidan Maksim Savelevning ta’kidlashicha, portlovchi reaksiya «boshpana» beqaror elementlarini yemirishi mumkin, shunda MXKning sarkofagi radioaktiv chang bilan to‘ladi.
Parchalanish reaksiyalarini tiklash bilan yangi muammoni hal qilish oson bo‘lmaydi, deya xulosa qildi olimlar.
G.Xoldorova tayyorladi.
