“Men endi osuda yashay olmayman”

Shoira Xosiyat Bobomurodovaga

Xosiyatbonu!

Sizning G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyotda chiqqan ikki jildlik  “Saylanma”ngizni o‘qigach, har bir she’ringizni o‘qib borgan bo‘lsam-da, ijodingizga bunday durustroq (davradagilari bunga kirmaydi) munosabat bildirmaganligimni anglab, ko‘ngildan kechganlarimni yozishga kirishdim.

Zero,  bir daryoning suvini ichib ulg‘ayganimiz, bir muhit sharoitida kamolga yetganimiz, bir jamoada ishlaganimiz, qolaversa, matematika muallimasining qadrdon qishlog‘idan “odamlarni siylamoqni”, “yulduzli tunlarda  o‘ylamoqni”, “dilni-dilga boylamoqni”, “hayot zavqini ko‘ngilga joylamoqni” va eng muhimi, “Vatan ko‘rkini so‘ylamoqni, kuylamoqni” o‘rgangani men uchun ham havaslidir.

Shoirlik, bu – topqirlik, izlanish. Siz yarim asrdan ko‘proq so‘z izlaysiz, mashaqqat va farosat bilan tashbeh yaratasiz, inson ruhiyatiga so‘zdan ko‘prik yasaysiz. Hatto o‘zingiz ixtiro qilgan, barpo qilgan ana shu ko‘prikdan ham langar ushlab, ehtiyot bo‘lib o‘tasiz. Chunki so‘zning qadrini va qudratini bilasiz:

“Vatan ishqi bilan bandu band dilim,

Davosi oq-oydin qo‘shiqlar balkim.

Men endi osuda yashay olmayman,

Shoir bo‘lmaslikka yo‘q endi haqqim!”

Kitobning annotatsiyasida muharrir Go‘zal Begim “Xosiyat Bobomurodovaning ushbu kitobida siz bezovta onaning, sevimli yorning, haqiqiy do‘stning timsolini ko‘rasiz. Hayotning achchig‘ini ham, shirinini ham bitta - ko‘ngil tarozisida tortasiz. Cheklov bilmas tuyg‘ular adolatiga bo‘ysunasiz. She’rlar sizni pastu balanddan, o‘nqiru cho‘nqirdan sog‘-salomatgina emas, ruhingizni yuksaltirib, hislaringizni charxlab olib o‘tganiga amin bo‘lasiz. Va “haqiqiy she’r ana shu bo‘lsa kerak”, degan to‘xtamga kelasiz” deb juda adolatli xulosa bergan.

Darhaqiqat, men-ku Sizni yaxshi taniyman, ammo Sizni bilmaganlar ham shu ikki jild kitobni mutolaa qilgach, xatirchilik muallima shoira, Zarafshon vohasi adabiy muhitining yorqin vakili, bir paytlar Samarqand va Navoiy viloyatlarida Yozuvchilar uyushmasi mintaqa bo‘limlarini boshqargan, O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan madaniyat xodimi Xosiyat Bobomurodovaning hayot yo‘li va qalbini bilib olishi mushkul emas.

Xosiyatbonu, Siz tabiatan shoirasiz. Vaqtida Zulfiyaxonim, Muzayyana Alaviya, Vohid Abdullo, Abdulla Oripovdek ulug‘larimiz duosini olgan ijodkorsiz. Misralaringizdagi quymalik va betakror tashbehlarda mahorat va mehnat, bilim va izlanish uyg‘unligi bor. Siz asosiy xulosani goh she’r indallosida, gohi esa oxirida aytib, o‘quvchini zeriktirmaysiz. Holatlar tasvirida birorta satringiz bir-biriga o‘xshamaydi. Shuning uchun bo‘lsa kerak, hatto kitob mundarijasini ham she’r o‘qigandek o‘qiyman. Fikrimning isboti uchun ularning ayrimlarini keltirib o‘taman:

“Yonayapman, qutqarmang biroq”, “Bulut ko‘zlarimga o‘rnashsang netay”, “Menku qiynoqlarga o‘rgangan telba”, “Nishon bo‘lib ermak o‘qlari uchun”, “E, hijron faslining so‘nggi chechagi”, “Yemirib boradir yuragimni So‘z”, “Sendan ololmagan o‘chim bor sevgi”, “Shirin yodlarini to‘kmoqda daraxt”, “To‘xtama, ohuni quvlayotgan sher”, “Mudroq novdalarni o‘pib uyg‘otdim”, “Urush e’lon qilmagan yovim”, “Qalbimda oqadi bir daryo olov”, “Darbadar qayg‘ular cho‘kdi ko‘zimga”, “Soat millariga yalindim rosa”, “Qorga bergan edim ildizlarimni”.

Agar bu betakror misralar yoniga qo‘shiqqa aylangan “Vatan yagonadir, Vatan bittadir”, “Ikki dunyoda ham bitta Samarqand” satrlarini ham qo‘shsak va “Muhabbat” she’ringizdagi quyidagi to‘rtlikni keltirsak, tasavvurimiz yanada oydinlashadi:

“Aytolmadim kimligimni men hali,

Orzularning gadosiman, piriman.

Men – baxtsizlik, men hasratman, men - tole,

Juft-juft dardli yuraklarning siriman...”

Darvoqe, Xosiyatbonu, Vatan mavzularida yozmagan adib yo‘q. Siz ham bu mavzuda o‘ziga xos uslubga egasiz. Xususan, o‘quvchiga yurt, kindik qoni to‘kilgan maskan, tabarruk tuproq va obidalar mohiyatini tushuntirishda chinakamiga o‘zbekona qalam tebratasiz. Chunki bu zaminning tabarrukligi ham uni sevishimizda, ardoqlashimizda. Hatto farzandlaringizga, Bibixonim va Zulfiyaxonimga bag‘ishlangan she’rlaringizda ham Vatanga hurmat ishorasi bor:

“Ko‘z ochsang, quchog‘ing ochadi kulib,

Ulg‘aysang, ulg‘ayar baxtlarga to‘lib,

Kutar va kuzatar parvona  bo‘lib,

Beshik bilan tobut orasi – Vatan”

Ijodkorni dard shoir qiladi. Dard, bu – o‘z og‘rig‘i va g‘amini aytish, ta’riflash, ohu-nola emas. Dard bu yurakning, vijdonning tirikligi. Dunyoning tashvishini sezmoq, bo‘yniga olmoq va uni ayta bilmoqdir. Sarg‘ayib, zaminga tushgan xazon armoniga sherik bo‘lmoq ham dard. Yaqinining iztirobiga kuyinchaklik ham dard. Bu haqda ko‘p yozilgan va ko‘p aytilgan. Dardli she’rlar hamisha qalbimizga yaqin bo‘ladi, chunki dunyoda dardi yo‘q odamning o‘zi yo‘q. “Dardi yo‘q kesak” deb bejiz aytishmagan.

Ammo sizning she’riyatingizdagi dard uni o‘qiganga malol kelmaydi, og‘ir tushmaydi. Aksincha, insonning ruhiga quvvat bag‘ishlaydi, dardni unutib, yashashga undaydi. Binobarin, bu boradagi tashbehlaringiz ham o‘ziga xos, o‘quvchining hayratiyu, e’tiboriga sazovor bo‘ladi. Boshqacha aytganda, ko‘nglimizda, tilimizning uchida turgan so‘zlarni topib aytasiz:

”Oh, nega yorilib ketmas, yuraging,

 “Qancha sabr kerak turmoq uchun jim”.

Siz soydagi toshning atrofini jannatga mengzash barobarida ana shu jannatga tushib qolgan toshning bag‘ritoshligini shunday go‘zal misralar bilan ifodalagansiz. Uni o‘qigan kishi ko‘z o‘ngida beixtiyor xunuk fe’l-atvorli, hissiz, shukursiz, dilsiz insonlar qiyofasi gavdalanadi.

Tabiat tasviriga bag‘ishlangan she’rlaringizga ham havasdaman. Ta’rifu sharhdan qochasiz, goh lolaqizg‘aldoq, goh bargi xazon, goh maysa yoki majnuntol bo‘lib dardlashasiz, shabnamdagi tomchida borliq siyratini ko‘rasiz. Tog‘u adirlar, daraxtu gullar, maysalar, hatto toshlar bilan “dardlashasiz”:

“Hech kim ko‘rmasin, deb panaga bordim,

Yomg‘ir birla hasratxonaga bordim,

Sabr degan ulug‘ onaga bordim,

Yig‘lab yog‘ayotgan yomg‘irlar, hormang...”

Umuman, tabiat haqidagi satrlar zaminida insonning botiniy tuyg‘ulari, havasu hayratlari bor: “Bahor, jur’atingga qilaman havas, Qanday qilib qirqding qishning qahrini”, degan misralarni o‘qigach, ulardagi ruhiyatga ergashib ketganimni bilmay qolaman. Bahorning mardligi shu tarzda jo‘mard insonlar qiyofasida namoyon bo‘la boshlaydi. “Ey, kuz, quyoshning bag‘ridan chiqib, Ayozga yuzma-yuz kelmoqni o‘rgat” degan misrlaringiz orqali esa o‘quvchi hayotning murakkabligiga dosh berish, to‘satdan dilni muzlatib qo‘yadigan holatlarda ham mag‘rur turish sabog‘ini oladi.

Birinchi kitobingiz “Daryodan qatra” (1979 yil)dagi “Qatra” she’ringizdayoq hayotdan maqsadu muddaoingizni juda ayon va chiroyli tashbehda o‘quvchiga oshkor etgandingiz. Ya’ni, shoir dilidan chiqqan haroratli, mehrli va sehrli, qatra daryodanmas, ho‘lu quruqni baravar yoqadigan olovdan ham emas. U “goh yongan, goh tutoqqan hislardan”, “tolib uzoqqa boqqan orzulardan”. She’r xulosasida ishonch bilan aytasiz:

Yaratarman ummon ham

Bil kun dillarni o‘rtab...

Siz she’riyat dunyosida ana shu ummonni yarata oldingiz. Va bu ummondan endilikda ko‘plab o‘quvchilaringiz bahra olyapti.

So‘zga oshnolikdan tashqari ijodkorda so‘zga hurmat, e’tiqod ham zarur. Zero, siz bu ishni juda yaxshi uddalab kelayapsiz. Siz so‘zga xiyonat qilmaysiz. Aslida sizning halovatingiz ham, baxtu taxtingiz ham ana shu fazilatingiz bo‘lsa kerak.

Xosiyatbonu! Faqat "Saylanma" dagi asarlar emas, Sizning ko‘p yillik ijodingiz mahsuli bo‘lgan barcha she’rlaringizda xalq fidoyi ayolining qalbi aks etadi. Vatanga, onaizorga bag‘ishlab yozgan misralaringiz yurakdan quyilib kelgan va ular o‘quvchining bemajol tuyg‘ularini ham jonlantirib yuboradi. Volidai muhtaramasi, suyukli singlisi va o‘g‘lidan bevaqt judo bo‘lgan shoira nidolari har qanday ko‘ngilni Sizga dardkash qilib qo‘yadi. Shunday paytda, Xosiyatbonu beshikda paytidayoq she’r yozganmi, degan xayolga boraman.

Binobarin, taniqli shoira Munavvara Usmonova Samarqanddagi ijodiy tadbirlardan birida "Xosiyat Bobomurodova  ijodi nazmda Zarafshon vohasining tashrif qog‘ozidir", deb bejiz aytmagan ekan. Qizingiz Sadoqat ijodingiz haqida adiblar, ziyolilar fikrlarini to‘plab ajoyib savobga qo‘l uribdi. Kamina kitobni o‘qib bu xulosaga yana bir karra ishonch hosil qildim.

Adabiyot so‘z qudrati bilan tirik. So‘zning qudrati esa adolatda. Zero, "Adolat bor joyda haqiqatni izlashga o‘rin qolmaydi" degan mashoyixlardan biri. Adolat, avvalo, ko‘ngilda paydo bo‘ladi. Sizning qalbingizdagi adolat satrlaringiz orqali shuurlarga nur bo‘lib  yog‘ilmoqda. Darvoqe, "Ikki dunyoda ham bitta Samarqand", "Vatan, gulxan bo‘lay o‘choqlaringda, Vatan, guling bo‘lay quchoqlaringda" kabi misralar allaqachon ko‘pchilikka yod bo‘lib ketgan.

Sizning halovatingiz she’r yozish, so‘z izlash. Sizning farog‘atingiz ma’rifatli davralar. Sizning rohatingiz, adabiyotdan zavqlanish. Bu fidoyilik davlat tomonidan ham inobatga olindi. "Mehnat shuhrati", "El-yurt hurmati" ordenlarini oldingiz. Shoirona aytganda she’rparast elning suyukli Xosiyatisiz! Salohiyatga, ijodiy jo‘shqinlikka ko‘z tegmasin!

Ochig‘i, shukrona kuningiz arafasida ikki jildlik asaringizni o‘qib, tahlil qilib, o‘zbek adabiyotida o‘ziga xos uslubli, iqtidorli adiba kamolga yetganiga ishonch hosil qildim. Shuning uchun men bir ijodkor o‘quvchingiz sifatida ko‘ngildan kechganlarim va taassurotlarimni yozdim, xolos. Aslida bu ijod yaxshigina tadqiqotga arzigulikdir.

Salomat bo‘ling, ijodga baraka, Xosiyatbonu!

Hurmat bilan, Farmon Toshev,

O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi a’zosi, O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan jurnalist.