Odri Azule: Samarqandda biz ta’lim, madaniyat va fan tillarida gaplashamiz

YuNESKO Bosh direktori “Dunyo” axborot agentligi muxbiri savollariga javob berdi

Shu yilning 30 oktyabr - 13 noyabr kunlari Samarqand shahrida YuNESKO Bosh konferensiyasining 43-sessiyasi bo‘lib o‘tadi.

Qirq yil ichida ushbu tashkilotning navbatdagi sessiyasi birinchi marta Parijdan tashqarida bo‘lib o‘tmoqda. Ushbu qaror tashkilotning ta’lim, ilm-fan va madaniyat sohasidagi maqsadlarini ilgari surishda O‘zbekistonning roli ortib borayotganini e’tirof etish va xalqaro hamjamiyat ishonchining tasdig‘idir.

Bunday nufuzli forumning Samarqandda o‘tkazilishi nafaqat O‘zbekistonning YuNESKO bilan hamkorligining yuksak darajasi, balki mamlakatning global gumanitar kun tartibini shakllantirishda faol ishtirok etishga intilishining ramzi hamdir.

Ushbu tarixiy voqea oldidan YuNESKO Bosh direktori Odri Azule “Dunyo” axborot agentligi uchun bergan eksklyuziv intervyusida tashkilot bilan O‘zbekiston o‘rtasidagi jadal rivojlanib borayotgan hamkorlikni yuqori baholadi.

U YuNESKO vakolatining asosiy yo‘nalishi bo‘lgan madaniy merosni asrab-avaylash, ta’limni rivojlantirish, ilm-fanni qo‘llab-quvvatlash, xotin-qizlar va yoshlarning jamiyatdagi rolini kuchaytirish borasida erishilgan ulkan muvaffaqiyatlarni alohida ta’kidladi.

- Bosh direktor xonim, bu yil YuNESKO o‘zining 80 yilligini nishonlamoqda. Tash­kilot tarixidan qanday muhim saboqlarni olish mumkin, deb o‘ylaysiz va nega uning mandati bugungi kunda ham dolzarbligicha qolmoqda?

- Ko‘pqirralilikka tobora ko‘proq e’ti­bor qaratilayotgan bugungi dunyoda bu para­doksal ravishda har qachongidan ham zarur bo‘lib bormoqda. Global muammolar - iqlim o‘zgarishlari va mojarolardan tortib, yangi texnologiyalardagi o‘zgarishlargacha hech bir davlat yakka harakat qila olmasligini esla­tib turadi. Bunday paytda odamlar, ayniqsa, zaif bo‘lib qoladi. Va biz hamkorlik, ham­jihatlik orqali ularni noaniqlikdan ishonchli tarzda o‘tish, yanada barqaror va tinch kela­jakni qurish uchun zarur bo‘lgan bilim hamda ko‘nikmalar bilan ruhlantirishimiz mumkin.

YuNESKO 80 yil davomida sifatli ta’­limni ilgari surish, madaniy merosni muho­faza qilish, ilmiy hamkorlikni rivojlanti­rish va axborotdan foydalanishni ta’minlash kabi vazifalar ajralmas bo‘lib qolayotgani­ni isbotlab kelmoqda. 1945 yildan buyon dunyo tubdan o‘zgardi, ammo YuNESKOni tashkil etishga ilhom bergan qadriyatlar — muloqot, o‘zaro hurmat va xalqaro hamjihatlik murak­kab global voqelikni yo‘lga qo‘yishimizga yor­dam beradigan kompas bo‘lib qolmoqda.

- O‘zgaruvchan xalqaro muhitda YuNESKOning muloqot, o‘zaro tushunish va madaniy xilma-xillikni rivojlanti­rishdagi rolini qanday baholaysiz?

- YuNESKO o‘z vakolatining barcha soha­larida - ta’lim, madaniyat, ilm-fan va ax­borotda xilma-xillikni odamlar, jamoalar va mamlakatlar o‘rtasida o‘zaro tushunishni kuchaytiruvchi manba sifatida ko‘radi. Biz odamlardagi farqlarga qaramay, hurmat bi­lan munosabatda bo‘lishga imkon beradigan qadriyatlar, bilim va ko‘nikmalarni mustahkamlashga intilamiz.

YuNESKO o‘z dasturlari va madaniy kon­vensiyalari orqali umumiy merosni tushunish­ga yordam beradi va chegaralar bo‘ylab muloqot­ni rivojlantiradi. YuNESKOning nomoddiy madaniy merosi ro‘yxatiga kiritilgan ko‘p millatli ob’yektlar soni ortib borayotgani bu jarayonni yaqqol aks ettiradi. Masalan, 2018 yildan buyon 67 ta ko‘p millatli element nomoddiy madaniy meros ro‘yxatiga kiritildi.

O‘zbekiston bu umumiy ishimizga fa­ol hissa qo‘shmoqda. Masalan, Ipak yo‘lining Zarafshon — Qoraqum yo‘lagi YuNESKOning Butunjahon merosi ro‘yxatiga kiritilishi, shuningdek, sakkizta madaniy elementning boshqa davlatlar bilan birgalikda e’tirof etilishi merosning madaniyatlar o‘rtasidagi ko‘prikka aylanishi mumkinligini ko‘rsatadi.

- So‘nggi yillarda O‘zbekiston xalqaro maydonda o‘z ishtirokini sezilarli daraja­da mustahkamladi. Mamlakatda ro‘y berayot­gan yangilanishlar hamda ularning mintaqa va jahon hamjamiyati uchun ahamiyati xususi­dagi fikrlaringiz ham biz uchun muhim.

- O‘zbekistonning xalqaro miqyosdagi fa­olligi ortib borayotgani mamlakatning mu­loqot va hamkorlikka intilishidan dalolat beradi. Bu ko‘p tomonlama munosabatlarni mustahkamlash zarur bo‘lgan bir paytda, ayniq­sa, muhimdir. Bu sa’y-harakatlar nafaqat mintaqaviy birdamlikka sadoqatni, balki xalqaro hamkorlik muhimligini anglashni ham namoyish etadi.

Turizm barqaror taraqqiyotni ta’min­lashning muhim omiliga aylandi. 2024 yilda mamlakatingizga 8 milli­ondan ortiq xorijlik sayyoh keldi va bu O‘zbekistonning boy madaniy merosi va go‘­zal tabiatiga bo‘lgan yuqori qiziqishdan da­lolatdir. YuNESKOning “Kreativ shaharlar tarmog‘i”ga qo‘shilgan Buxoroda xalqaro zamo­naviy san’at biyennalesi o‘tkazilyapti. Ushbu loyiha mamlakatning madaniy o‘ziga xosligi­ni jahon miqyosida keng targ‘ib qilish borasi­dagi sa’y-harakatlarini yaqqol aks ettiradi.

- YuNESKO va O‘zbekiston o‘rtasida­gi hamkorlik yangi sur’at kasb etdi. Ushbu hamkorlikning asosiy yo‘nalishlari va is­tiqbollarini qanday tavsiflagan bo‘lar­dingiz?

- Bosh direktor sifatidagi faoliyatim boshida (2019 yilda) O‘zbekistonga tashrif buyurish va Prezident Shavkat Mirziyoyev bi­lan uchrashish sharafiga muyassar bo‘ldim. Biz YuNESKOning Butunjahon merosi ob’yektla­ri - Samarqand, Buxoro va Shahrisabzning restavratsiya qilishdagi ko‘magini muhokama qildik.

Samarqand shahrida YuNESKO Bosh konferensiyasining 43-sessiyasiga mezbonlik qilish to‘g‘risida qabul qilingan tarixiy qa­ror bilan yakunlangan hamkorligimiz qanchalik rivojlanib borayotganini alohida qayd etish­dan mamnunman. Madaniyat hamkorligimizning asosi bo‘lib qolmoqda. O‘zbekiston YuNESKO­ning Insoniyat nomoddiy madaniy merosini muhofaza qilish to‘g‘risidagi konvensiyasida faol ishtirok etmoqda. 2024 yilda mamlakatingiz tashabbusi bilan ikki madaniy element — rubob yasash va ijro etish san’ati hamda mintaqadagi 13 davlatni birlashtirgan Nav­ro‘z bayramini nishonlash an’analari Insoni­yatning nomoddiy madaniy merosi reprezenta­tiv ro‘yxatiga kiritildi. O‘sha yili O‘zbekiston Kreativ iqtisodiyot bo‘yicha IV Butunjahon kon­ferensiyasiga mezbonlik qildi va bu bilan mamlakat madaniyatga barqaror rivojlanish omili sifatida alohida e’tibor qaratayotga­nini yana bir karra tasdiqladi.

Ta’lim sohasidagi hamkorligimiz kasbiy ta’limni qo‘llab-quvvatlash, suv re­surslarini boshqarish va inklyuziv boshqa­ruvni, xususan, axborotdan foydalanish va media savodxonlikni rivojlantirishni o‘z ichiga oladi. 2022 yil noyabr oyida Toshkent­da YuNESKOning erta yoshdagi bolalarni tarbiyalash va ta’lim berish bo‘yicha II Butunjahon konferensiyasi bo‘lib o‘tdi. Mazkur forum erta ta’lim bo‘yicha global kun tartibida­gi muhim bosqich bo‘lib, kelgusidagi hamkor­lik uchun poydevor yaratdi. 2018 yildan buyon YuNESKO sun’iy intellekt sohasida axloqiy me’yorlarni ishlab chiqish bo‘yicha xalqaro sa’y-harakatlarni boshqarib kelmoqda, na­tijada 2021 yilda ushbu sohadagi birinchi xalqaro me’yoriy hujjat qabul qilindi. O‘zbe­kiston va YuNESKO tomonidan sun’iy intel­lekt sohasida etikani targ‘ib qilish orqali ilmiy muloqotni rag‘batlantirish maqsadida Abu Rayhon Beruniy nomidagi xalqaro muko­fotning ta’sis etilishi axloqiy ilm-fan ta­moyili uchun muhim ahamiyatga ega.

- Yana bir necha kundan so‘ng Samarqand birinchi marta YuNESKO Bosh konferensiya­siga mezbonlik qiladi. Ushbu tarixiy voqe­lik tashkilot uchun qanday ahamiyatga ega?

- Bu haqda 2019 yildagi tashrifim chog‘i­da aytgandim: Samarqand — turli madani­yatlar tutashgan chorraha. O‘zbekiston ushbu jahon merosining saqlovchisi hisoblanadi. Shu bois, YuNESKO Bosh konferensiyasining Samarqandda o‘tkazilishida ham chuqur ram­ziy ma’no bor, ayniqsa, u oxirgi marta deyarli 40 yil avval Parijdan tashqarida o‘tkazilganini hisobga olsak. Bu YuNESKOga a’zo barcha davlatlarni muloqot va hamkor­lik ramzi bo‘lgan makonda birlashtirish uchun noyob imkoniyatdir. Konferensiya mamlakat­lar tashkilotning yaqin yillardagi ustuvor yo‘nalishlarini belgilab beradigan va neyro­texnologiyalar bo‘yicha birinchi xalqaro huj­jatni qabul qiladigan muhim pallada bo‘lib o‘tadi. Ya’ni, YuNESKOning Samarqand forumi kelajakka muhim qadam bo‘ladi.

Biz O‘zbekiston Prezidentiga va bar­cha o‘zbekistonlik hamkorlarimizga ushbu ta­rixiy voqeani amalga oshirishga ko‘rsatgan ko‘magi, sadoqati, mehmondo‘stligi va qo‘l­lab-quvvatlagani uchun chuqur minnatdorlik bildiramiz.

- Samarqand yirik xalqaro anjuman­lar markaziga aylanib bormoqda. Siz­ningcha, nima uni global muloqot uchun jo­zibador va salohiyatli manzil sifatida tanitmoqda?

- Qadimiy Ipak yo‘lining G‘arbiy Yevropa va Sharqiy Osiyoni tutashtiruvchi chorrahasida joylashgan Samarqand ming yillar davomida tovarlar, g‘oyalar va madaniyatlar almashinu­vi uchun uchrashuv joyi bo‘lib xizmat qilgan. Bu uni xalqaro forumlar uchun tabiiy maydonga aylantiradi.

Samarqandning madaniy boyligi haqiqa­tan ulkan: Registon maydonining Butunjahon merosi ro‘yxatiga kiritilgan yodgorliklari­dan tortib, fan, san’at va adabiyot markazi sifatidagi tarixiy roligacha Samarqand tur­li madaniy ta’sirlarning uyg‘unligini o‘zi­da mujassam etgan. Samarqand o‘z tarixi da­vomida ko‘plab ijodkorlarga ilhom manbai bo‘lib kelgani va badiiy ruhi bilan mashhur. Bu xilma-xillik va almashinuv uchun ochiq bo‘l­gan madaniyatlarning tabiiy chorrahasidir. Bularning barchasi uni muloqotni davom et­tirish va hamkorlikning yangi yo‘nalishlarini belgilashi mumkin bo‘lgan yirik xalqaro fo­rumlar uchun muhim maydonga aylantirmoqda.

- Samarqandda o‘tadigan Bosh konferen­siyadan jahon hamjamiyati uchun kerak bo‘lgan asosiy yangiliklar nima deb o‘ylaysiz?

- Bo‘linishlar muloqotga soya solishi mumkin bo‘lgan davrda mazkur anjuman ke­lajagimiz o‘zaro bog‘liq ekanini eslatib turishi kerak. YuNESKO Bosh konferensiyasining xabari aniq bo‘lishi shart: umumiy meros va jamoaviy bilim bu - biz tinchlik va barqaror rivojlanishni barpo etishimiz mumkin bo‘lgan poydevordir. Samarqandda biz ta’lim, madaniyat va fan tillarida ga­plashamiz.

YuNESKOning roli aynan moddiy va no­moddiy merosni himoya qilish, ta’lim, fan, madaniyat va axborot sohasidagi hamkorlikni mustahkamlashdan iborat.

- Bosh kotib xonim, mazmunli suhbat uchun rahmat va Samarqandda bo‘lib o‘tadi­gan forum ishiga muvaffaqiyat tilaymiz.

- Rahmat.

“Dunyo” AA.