Dunyo mamlakatlari Konstitutsiyalari haqida qiziqarli faktlar
* Ko‘pchilik dunyodagi birinchi Konstitutsiya AQShda tayyorlangan, deb hisoblaydi, ammo bu unday emas. Eng qadimgi Konstitutsiya - 1791 yilda Polshada, fransuzlardan olti oy oldin qabul qilingan.
* Yevropaning eng zo‘r allomalari uch yil davomida Yevropa Ittifoqi Konstitutsiyasi ustida ishlagan. Hujjat 2004 yil iyun oyida Yevropa Ittifoqining maxsus sammitida tasdiqlangan. Bu konstitutsiya bir vaqtning o‘zida 20 tilda yaratilgan va dunyodagi eng to‘la va keng qamrovli qomusga aylangan. Biroq, umumevropa o‘ziga xoslik paydo bo‘lishiga hissa qo‘shish unga "nasib etmadi" - Yevropa mamlakatlarida o‘tkazilgan milliy referendumlarda yetarli ovoz to‘play olmadi.
* Dunyodagi eng yirik asosiy qonunga aylangan Hindiston Konstitutsiyasi 1950 yilda qabul qilingan. U Buyuk Britaniyaning konstitutsiyaviy va huquqiy an’analari bilan birga AQSh, Irlandiya, Kanada, Avstraliya, SSSR, Germaniyadagi Veymar Respublikasi, Yaponiya va boshqa ba’zi mamlakatlar konstitutsiyalarining alohida qoidalarini ifodalaydi. Shu paytgacha 500 ga yaqin o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritilgan.
* Yaponiya Konstitutsiyasida uchta asosiy tamoyil mavjud: xalq suvereniteti, asosiy inson huquqlarini hurmat qilish, pasifizm (millatning suveren huquqi sifatida urushdan voz kechish). Konstitutsiyaning urushdan voz kechishini belgilaydigan hujjatga aylanishi Ikkinchi jahon urushidagi mamlakat mag‘lubiyatidan keyin sodir bo‘ldi. "Yaponiya xalqi bundan buyon milliy suverenitetni amalga oshirish usuli sifatida urushdan voz kechadi", deyiladi hujjatda.
* Buyuk Britaniya Konstitutsiyasining o‘ziga xos xususiyati – bu mamlakatning asosiy qonuni, deb atalishi mumkin bo‘lgan yagona hujjatning yo‘qligi.
* AQSh Konstitutsiyasida “demokratiya” so‘zi tilga olinmagan.
* Malta Konstitutsiyasi tinchlikka intilayotgan davlatini neytral deb e’lon qiladi.
* Eng qisqa konstitutsiya - Iordaniyada qabul qilingan (1952). U 2 mingdan sal ko‘proq so‘z va 9 bobdan iborat.
* Eng noaristrakrat konstitutsiya - Vatikan davlatining o‘z konstitutsiyasidir. U boshqa shtatlarning o‘xshash hujjatlaridan juda farq qiladi. Masalan, asosan fuqaro huquqlari emas, balki pontifik va kardinallar huquq va majburiyatlari haqida gap boradi. "Oliy pontifik, Vatikan davlati suvereniteti to‘liq qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hukumatiga ega.
* Saudiya Arabistonining dunyoviy bo‘lmagan konstitutsiyasi haqida ham shunday deyish mumkin. Birinchi moddada shunday deyiladi: “Saudiya Arabistoni Podshohligi suveren arab islom davlatidir, uning dini islom, Konstitutsiyasi - Qur’on va Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning sunnatidir...”. Saudiya Arabistoni mutlaq monarxiya bo‘lib, bu mamlakat konstitutsiyasida davlat tuzumiga oid barcha jihatlar asosiy narsaga qisqartirilgan – barcha hukumat birinchi qirolning o‘g‘illari va nabiralariga tegishli. Qasamyod Qur’on bilan qabul qilinadi.
* Eng ekologik toza konstitutsiya - Ekvadorga tegishli. Mamlakat tabiat huquqlarini konstitutsiyaviy darajada mustahkamlagan dunyodagi birinchi davlatga aylandi. 2008 yilgi jahon inqirozi asosan neft qazib olishga tayangan mamlakat iqtisodiyotidagi shusiz ham qiyin vaziyatni murakkablashtirdi, bu esa siyosiy o‘zgarish va yangi asosiy qonun qabul qilinishiga olib keldi. Ekvador Konstitutsiyasi tabiat va ekotizimda yashash, rivojlanish va tiklash huquqini kafolatlaydi.
* Birinchi bo‘lib “postsovet” hududida mustaqil O‘zbekiston Konstitutsiyasi qabul qilingan.
Gulnora Xoldorova tayyorladi.
