Tug‘ilgan kunga munosib tuhfa: Mirzo Ulug‘bek muzey-majmuasining katalogi nashr etildi
22 mart kuni buyuk olim va davlat arbobi Mirzo Ulug‘bek tavalludiga 628 yil to‘ldi. Shu munosabat bilan Mirzo Ulug‘bek muzey-majmuasida olim tavalludi munosib nishonlandi. Tadbirda Samarqand shahar hokimligi, Samarqand davlat universiteti, Samarqand davlat arxitektura-qurilish instituti, Samarqand davlat muzey-qo‘riqxonasi, shahrimizdagi maktablar va aholi vakillari ishtirok etib, Mirzo Ulug‘bek haykali poyiga gulchambar qo‘yildi.
Shuningdek, Mirzo Ulug‘bek tavalludining 628 yilligi arafasida Mirzo Ulug‘bek muzey-majmuasining katalogi ham nashr qilindi. Samarqand davlat muzey-qo‘riqxonasi tomonidan chop etilgan ushbu katalog tarixchilar, muzeyshunoslar va keng jamoatchilik uchun mo‘ljallangan.
Katalog kirish so‘zi bilan boshlanib, unda sharq dunyosida IX-XII asrlarda bunyod qilingan dastlabki rasadxonalar Al-Xorazmiy faoliyat olib borgan Bag‘dod va Damashq rasadxonalari, Umar Xayyom faoliyat ko‘rsatgan Isfaxondagi rasadxona, Nosiruddin Tusiyning Marog‘adagi (Tabriz yaqinida) rasadxonasi tarixiga to‘xtalib, ushbu ilm maskanlarida erishilgan fan yutuqlari Mirzo Ulug‘bek tomonidan qunt bilan o‘zlashtirilganligiga to‘xtalib o‘tilgan.
XV asrda Mirzo Ulug‘bek hukmronligi yillarida Samarqandda to‘plangan ko‘plab olimlarga Ulug‘bek tomonidan homiylik qilinib, ular bilan birgalikda o‘sha davrgacha yozilgan ilmiy asarlarning o‘rganilishi, ularga sharhlar yozilishi va natijada yanada aniq ma’lumotlar olish imkonini beradigan, oldingilaridan afzalroq va aniqroq qurilmalarga ega bo‘lgan yangi rasadxona qurish ehtiyoji paydo bo‘lganligi urg‘ulangan.
Natijada o‘z davrining yirik allomalaridan “Aflotuni zamon”, mavlono ustod Salohiddin Muso Qozizoda Rumiy, o‘z davrining “Ptolomeyi” – Ali Qushchi, G‘iyosiddin Jamshid Koshiy, mashhur olim Muyiniddinlar hamrohligida 424-1428 yillarda “Ulug‘bek rasadxonasi” deb nom olgan inshootning bunyod etilishi, Mirzo Ulug‘bek va uning jamoasi bu rasadxonada samarali ilmiy faoliyat olib borib, bu yerda Mirzo Ulug‘bekning dunyoga mashhur “Zij”i yaratilganligi manba va adabiyotlarga tayangan holda ochib berilgan.
Katalogda, shuningdek, Mirzo Ulug‘bek vafotidan keyin qarovsiz qolgan va asta-sekin buzilib, xarobaga aylangan, vaqt o‘tishi bilan aholi va dunyo tomonidan unutilgan rasadxona o‘rnining aniqlanishi, bu yerda olib borilgan arxeologik qazishmalar natijasida topilgan ashyolarning tavsifi ham keltirilib, rasadxonaning o‘z davridagi ko‘rinishi xususidagi ilmiy farazlarga ham to‘xtalib o‘tilgan. O‘zbekiston hukumatining 1963 yil 18 fevraldai 100-sonli qarori bilan 1964 yilda Mirzo Ulug‘bek rasadxonasi yonida “Mirzo Ulug‘bek memorial muzeyi” tashkil etilganligi, uning bo‘lajak ekspozitsiyasini yaratishda mashhur o‘zbek arxeologi Ya.G‘ulomov bilan birga V.Shishkin, T.N.Qori-Niyoziy, M.Ye.Masson, G.A.Pugachenkova, G.A.Щyeglovlar qatnashganligi ko‘rsatib o‘tilgan.
Mustaqillik yillarida Mirzo Ulug‘bek timsoliga katta e’tibor berildi. Xususan, 1994 yilda O‘zbekiston va Parijdagi YuNESKO qarorgohida Mirzo Ulug‘bek tavalludining 600 yilligi katta tantanalar bilan nishonlandi. Katalogda shu va 2009 yilning BMT tomonidan “Astronomiya yili” deb e’lon qilinishi munosabati bilan Mirzo Ulug‘bek tavalludining 615 yilligi Samarqandda va Parijda keng nishonlanishi, 2009 yil “Maydanak” rasadxonasida yangi kichik sayyora kashf etilib, unga AQShdagi kichik sayyoralarni o‘rganish markazi tomonidan Mirzo Ulug‘bek rasadxonasi sharafiga “Samarqand” deb nom berilishi, Samarqand, Buxoro, G‘ijduvon kabi tarixiy shaharlarimizda Mirzo Ulug‘bek nomi bilan bog‘liq bo‘lgan me’moriy obidalar, qadamjolar ta’mirlanib, obod qilinganligi, O‘zbekiston milliy universitetiga, Samarqand davlat arxitektura-qurilish institutiga, Farg‘ona davlat universitetiga, Kitob kuzatuv kenglik stansiyasiga Mirzo Ulug‘bek nomi berilganligi va nihoyat 2010 yilda muzey binosi yangi ko‘rinishda qad ko‘targanligi keltirib o‘tilgan.
Katalogdagi muzey eksponatlari 6 ta bo‘limga ajratilib, ularning tavsiflari 3 tilda (o‘zbek, ingliz, rus) keltirilgan.
Ushbu bo‘limlar “Amir Temur va Temuriylarning jahon tarixidagi o‘rni”, “Mirzo Ulug‘bek Temuriylar sulolasining yetuk namoyandasi”, “Mirzo Ulug‘bekning ma’naviy ma’rifiy sohada amalga oshirgan ishlari”, “Mirzo Ulug‘bekning astronomiya maktabi”, “Mirzo Ulug‘bek haqida dunyo e’tirofi”, “Buyuk shaxsga ehtirom” kabi bo‘limlarda iborat.
Katalogni yaratishda A.Abdurahmonov, Azamat Ziyo, Yu.Alekserov, Ashraf Ahmad, B.To‘rayev, V.Bartold, M.Bulatov, Zahiriddin Muhammad Bobur, M.Mamadazimov, K. Novoselova, A.O‘rolov, M.Hojixonov, T.Fayziyev kabi olimlarning asarlaridan foydalanilgan.
O‘ylaymizki, Mirzo Ulug‘bek tavalludining 628 yilligi arafasida Samarqand davlat muzey-qo‘riqxonasi ilmiy xodimlari tomonidan chop etilgan ushbu katalog ilmiy jamoatchilikka, muzeyshunoslar va tarixchilarga, qolaversa, Mirzo Ulug‘bek muzey-majmuasiga tashrif buyurgan har bir sayyohga manzur bo‘ladi.
M.Yunusov,
Samarqand davlat muzey-qo‘riqxonasi bosh direktori o‘rinbosari.
